Makale Yan Taraf
DOI:
10.59402/EE005202404Özet
Hz. Fâtıma, Hz. Peygamber’in kızı ve örnek bir kadın velî olması itibariyle tasavvuf tarihinde önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmada tasavvuf tarihinde Hz. Fâtıma’dan Fâtıma Bacı’ya kadar geçen dönemde kaynaklarda yer alan Fâtıma isimli velîler tespit edilmiş, böylece Hz. Fâtıma’nın tasavvuf tarihindeki etkisi görülmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda tasavvuf kaynaklarında menkıbelerinden bahsedilen Fâtımaların yanında bazen bir anne, bazen bir velinin en yakınındaki hanımı, bazen bir tasavvuf büyüğünün kızı olarak hakkında övgüyle bahsedilen Fâtımaların gerek velîlerin yetiştirilmesinde gerekse onlarla kurdukları dostluklarla tarihte önemli bir yer edindikleri anlaşılmıştır. Diğer taraftan çalışmada, Fâtıma isimli velîlerin temsil ettikleri örnek kadın velî profili tespit edilmeye çalışılmıştır. Fâtıma isimli veliler göz önünde bulundurulduğunda bir velinin her şeyden önce ilim ve irfân sahibi olması gerektiği anlaşılmaktadır. Bildikleriyle amel etmek onları irfâna ulaştırmış, böylece yakından tanıma imkânı buldukları Rableri karşısında gönüllerinde sevgi hasıl olmuştur. Muhabbetullah, kadın velilerin Allah’tan başkasına karşı tavır alarak dünyaya karşı zâhid olmalarını sağlamış, gönüllerinde yalnızca sevgiliye yer kalmıştır. Onların bu makama ulaşmalarında nefisleriyle mücadele edip takva sahibi olmaları etkili olmuştur. Allah’ı zikretmeyi hayatlarının tümüne yayan kadın velîler, bir taraftan günlük hayatlarında güzel ahlâkı temsil eden kişilikleriyle toplum içerisinde müstesna bir mevki elde etmiş, diğer taraftan da irşad faaliyetinde bulunarak topluma faydalı hizmetler yapmışlardır. Onlar bu vasıflarıyla kendi toplumları için örnek şahsiyetler oldukları kadar kendilerinden sonra asırlarca unutulmayacak bir etkiye sahip olmuşlardır. Onların model aldığı kişi ise Hz. Fâtıma olmuştur.
Anahtar Kelimeler: Tasavvuf, Tasavvuf Kültürü, Hz. Fâtıma, Kadın Velîler, İrfân.
Kaynaklar
Ahmed b. Hanbel, (2001). Müsnedü’l-İmâm Ahmed bin Hanbel. Müessesetü’r-Risâle.
Bardakçı, M. N. (2005). Türk tasavvuf geleneğinde kadın. Arayışlar-İnsan Bilimleri Araştırmaları-, 7(13), 31-44.
Barkan, Ö. L. (2003). İstilâ devirlerinin kolonizatör Türk dervişleri ve zaviyeler. İçinde C. Çiftçi (Ed.), Tasavvuf Kitabı (ss. 141-191). Kitabevi Yayınları.
Câmî, A. (1998). Nefehâtü’l-üns min hadarâti’l-kuds (S. Uludağ & M. Kara, Ed.; Lâmiî Çelebi, Çev.). Marifet Yayınları.
Cürcânî, Ş. (ty) Mu’cemü’t-ta’rîfât. Muhammed Sıddîk el-Münşâvî Yay.
Çubukcu, H. (2020). Sûfî hikâyelerinde (menkıbelerinde) kadın tasavvuru. e-Şarkiyat: İlmî Araştırmalar Dergisi, 2(27), 193-208. https://doi.org/10.26791/sarkiat.686855
Deylemî, Ş., (1986). el-Firdevs bi-me’sûri’l-hitâb. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Ebû Nuaym el-İsfahânî, A. (1996). Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtu’l-asfiyâ. Dâru’l-Fikr.
Eflâkî, A. (1973). Menâkıbü’l-ârifîn (Âriflerin menkıbeleri) (T. Yazıcı, Çev.). Hürriyet Yayınları.
Eşrefoğlu Rûmî, A. (1874). Müzekki’n-nüfûs. Bosnevî el-Hac Muharrem Efendi Matbaası.
Ferîdüddîn Attâr. (2012). Evliya tezkireleri (S. Uludağ, Çev.). Kabalcı Yayınları.
Güloğlu, N. V. (2007). Tasavvufta kadın ve Ebû Abdurrahman Sülemî’nin Zikru’n-Nisveti’l-Müteabbidâti’s-Sûfiyyât adlı eseri (Tez No. 217376) [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
Hacı Bektâş-ı Velî. (2014). Velâyetnâme (H. Duran, Ed.). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Hacı Bektâş-ı Velî. (2010). Makâlât-ı Gaybiyye ve Kelimât-ı Ayniyye (Hacı Bektaş Veli Külliyatı içerisinde) (G. Aytaş, Çev.). Gazi Üniversitesi Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
Halil b. Ahmed (2003). Kitâbü’l-ayn. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Herevî, A. (1988). Kitâbu Menâzili’s-sâirîn. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Hücvîrî, A. (2010). Keşfu’l-mahcûb (Hakikat Bilgisi) (S. Uludağ, Çev.). Dergâh Yayınları.
İbn Asâkir, A. (1995). Târîhu medîneti Dımaşk (1-I-LXXX). Dâru’l-Fikr.
İbn Manzûr, E. (ts.). Lisânü’l-Arab. Dâru’l-maârif.
İbnü’l-Arabî, M. (1999). el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
İbnü’l-Cevzî, A. (2009). Sıfatü’s-safve. Dâru’l-Hadîs.
Kuşeyrî, A. (1422). er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Kalafat, Y. (2004). Anadolu’da ulu kadın kişiler ve halk inançları. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 10(32), 37-54.
Mehmed Zihni Efendi. (1982). Meşâhîrü’n-nisâ (B. Çetiner, Ed.). Şamil Yayınevi.
Menâkıb-ı Evhadüddin Kirmânî Tercümesi. Konya İzzet Koyunoğlu Kütüphanesi (no. 13289).
Muhâsibî, H. (t.y.). er-Riâye li-hukûkillah. Şeriketü’l-Kuds.
Nebhânî, Y. (2001). Câmiʿu kerâmâti’l-evliyâ. Merkez Sünnet Berekât Rıza.
Râgıb el-İsfahânî, H. (1412). el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Dâru’l-Kalem.
Fahreddin er-Râzi, M. (1999). Tefsîru’l-Fahri’r-Râzi el-meşhûr bi’t-tefsîri’l-kebir ve mefâtihi’l-gayb. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
Serrâc, A. (2007). el-Lüma‘ fî târîhi’t-tasavvufi’l-İslâmî. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Sülemî, M. (2003a). Tabakâtü’s-sûfiyye (Zikrü’n-nisveti’l-müteʻabbidâti’s-sûfiyyât ile birlikte). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Sülemî, M. (2003b). Zikrü’n-nisveti’l-müteʻabbidâti’s-sûfiyyât (Tabakâtü’s-sûfiyye ile birlikte). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Tatçı, M. (2008). Yûnus Emre Dîvânı. H Yayınları.
Üçer, M. (2017). Halk kültürümüzde Hz. Fâtıma (Fadima Ana). İçinde A. Aksu (Ed.), Cennet kadınlarının seyyidesi Hz. Fâtıma (ss. 185-202). Sivas Belediyesi Yayınları.