Makale Yan Taraf
DOI:
10.59402/EE005202407Özet
XV. yüzyıldaki Anadolu edvar geleneğinin teorik arka planı dönemin kozmos anlayışı olan makrokozmos ve mikrokozmos ile Neoplantoncu 4 aşamalı kozmos anlayışının yanı sıra kozmosun temel yapı taşlarını oluşturduğu düşünülen dört unsuru (toprak, su, hava ateş) sembolik olarak yansıtmaktadır. Bu yansıma nazariyatta makam yapılarının yapı taşı olan dört şube ve ilk veya “asıl” dört makam ile udun dört telinde ortaya çıkmaktadır. Usta ve çırak arasındaki pratiğe dayanan sözlü meşk geleneğin sembolik arka planına baktığımızda duyma yetisi ile dinlemenin öneminin öne çıktığı görülmektedir. Ayrıca makrokozmos ve mikrokozmos terimlerinin çeşitli kavramlar ve metaforlar yoluyla usta ve çırağı sembolize ettiği sonucu ortaya çıkmaktadır. Çalışmamızda ezoterik ekole mensup edvar yazarlarının teorik eserlerinden çıkarılan alıntılardaki sembolik anlamlar hermeneutik yöntemle yorumlanarak 15. yüzyıldaki Anadolu Edvar Geleneğinin arka planında yatan kozmos anlayışı, felsefe ve düşünce şeklinin bu ekolün metodoloji ve terminolojisine ne şekilde yansıdığının ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır. Araştırmanın kapsamı 15. yüzyıl Osmanlı Anadolu’sundaki teori kaynakları ile bu yüzyılın Osmanlı/Anadolu dönemi ile sınırlandırılmıştır. Makalemizde yöntem olarak tarihsel kaynaklar üzerinden literatür taraması yapılması nedeniyle tarihsel müzikoloji disiplininden de yararlanılmaktadır. Literatür tarama ve kaynak belirleme de edvar yazarlarının nazari eserleri birincil kaynak olarak kullanılmış, ayrıca bu konularda yazılmış makale, döneme ait tarihsel bilgi içeren kitaplar ve tezlerden de faydalanılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Makrokozmos/Mikrokozmos, Ezoterik, Meşk Geleneği, Usta/Çırak.
Kaynaklar
Ahmedi. (2013). İskendername. Türkiye İş Bankası Yayınları.
Arısoy, M. (1988). Seydî’nin El-Matlâ adlı eseri üzerine bir çalışma [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
Ayata, S. (2006). Kırşehir bölgesinin Abdallarının dinin inançları üzerine bir araştırma [Yayımlanmamış doktora tezi]. Erciyes Üniversitesi.
Bardakçı, M. (2012). Ahmet Oğlu Şükrullah. Şükrullah’ın Risalesi ve 15. yüzyıl şark musikisi nazariyatı. Pan Yayıncılık.
Baysal, O. (2014). Erken dönem Pisagorcularda harmonia düşüncesi ve müzik kuramı. Porte Akademik, 10-59.
Bohlman, P. V. (1999). Ontologies of music. Rethinking music (N. Cook & M. Everist, Eds.). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oso/9780198790037.003.0002
Can, C. M. (2002). Eski Grek dört unsur nazariyesi ve Türkçe müzik yazmalarında etkisi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2), 133-143.
Cebecioğlu, E. (2017). Hacı Bayram Veli’de “Mürid” kavramının ameli eğitim açısından değeri. II. Uluslararası Hacı Bayram Veli Sempozyumu Bildiriler Kitabı 1.
Ceyhan, A. (1997). Bedr-i Dilşâd’ın Murad-Namesi I-II. MEB Yayınları.
Çelik, B. B. (2001). Hızır bin Abdullah’ın Kitâbü’l Edvâr’ı ve makamların incelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
Çetinkaya, Y. (2014). İhvân-ı Safâ’da müzik düşüncesi. İnsan Yayınları.
Devellioğlu, F. (2002). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Aydın Kitabevi.
Doğrusöz, N. (2007). Yusuf Kırşehrî’nin müzik teorisi [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
Eliade, M. (1994). Ebedi dönüş mitosu. İmge Kitabevi Yayınları.
Esen, H. C. (2022). Yeni Platonculuğun Osmanlı musiki nazariyatı modelleri üzerindeki etkileri [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
Gadamer, H. G. (2006). Truth and Method (V. Urhan, Çev.). (2009). Hakikat ve Yöntem II. Paradigma Yayınları.
Güray, C. & Şimşek, E. (2011). Alevilik ve etkileşim i̇çine girdiği kültürel yapılar açısından “pervane” kavramının irdelenmesi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Dergisi, (60), 159-180.
Keykavus. (1975). Kabusname 1 (M. Ahmed, Çev. & A. Özkırımlı, Ed.). Tercüman Yayınları.
Kılıç, C. (2009). Plotinus’ta sudürla inen ve aşkla yükselen çift kutuplu hakikat anlayışı. Kelam Araştırmaları, 7(1), 39-56.
Kılıç, M. E. (2019). Hermesler Hermesi: İslam kaynakları ışığında Hermes ve Hermetik düşünce. Sufi Kitap, Kültür Bakanlığı Yayıncılık.
Koivisto, İ. N. (2011). Summarized beauty: The microcosm-macrocosm analogy and islamic aesthetics. Studia Orientalia, (111), 251-269.
Koivisto, İ. N. & Svärd, S. (2013). The microcosm-macrocoms analogy in mesopotamian and mediaeval islamic contexts. Studia Orientalia, (114), 279-307.
Koivisto, İ. N. (2014). Microcosm-macrocosm analogy in rasa’il ikhwan aş-şafa and certain related texts [Yayımlanmamış doktora tezi]. University of Helsinki.
Nasr, H. S. (2019). İslam sanatı ve maneviyatı (A. Demirhan, Çev.). İnsan Yayınları.
Ocak, A. Y. (1999). Osmanlı İmparatorluğunda marjinal sûfîlik: Kalenderîler. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Özçimi, S. (1989). Hızır bin Abdullah ve Kitâbü’l-Edvâr [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
Öztürk, O. M. (2012). Hızır Bin Abdullah’ta saz düzenleri ve yansıttığı ses sistemi üzerine tespitler. Porte Akademik, 3(2), 109–128.
Öztürk, O. M. (2014). Makam, avaze, şube ve terkib: Osmanlı musiki nazariyatında Pisagorcu “kürelerin uyumu/musiki” anlayışının temsili”. Rast Musiki Dergisi, 2(1), 1-49.
Qureshi, R. B. (2011). Sufism and globalization of sacred music. In P. V. Bohlman (Ed.), The Cambridge History of World Music (pp. 584-604). https://doi.org/10.1017/CHO9781139029476.032
Plotinus. (2018). The Enneads (L. P. Gerson, Ed.). Cambridge University Press.
Popescu-Judetz, E. (2004). Seydi’s Book on Music. IGAIW Publication.
Uslu, R. (2021). Marifet-i Musiki Edvarı - 1385? (Hasan Hüsnü-618), İlk Anadolu Edvarı Hasan Ali Karamani’nin Eseri. Akademisyen Kitabevi. https://doi.org/10.37609/akya.135
Tekin, H. (1999). Ladikli Mehmet Çelebi ve er-Risaletü’l Fethiyye’si [Yayımlanmamış doktora tezi]. Niğde Üniversitesi.
Tekin, D. (2021). Makami’nin Edvarı - 1518 (YK - Sermet Çifter 1040). Akademisyen Kitabevi. https://doi.org/10.37609/akya.1617
Prins, J. (2015). Echoes of an invisible world: Marcilio Ficino and Francesco Patrizi on cosmic order and music theory. Brill. https://doi.org/10.1163/9789004281769
Sezikli, U. (2000). Kırşehirli Nizameddin ibn Yusuf’un Risâle-i Mûsıkî Adlı Eseri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
Shiloah, A. (1993). The dimension of music in islamic and jewish culture. Norfolk.