Makale Yan Taraf
DOI:
10.59402/EE005202408Özet
Zikir, geçmişten günümüzde yaygın olarak gerçekleştirilen önemli dini pratiklerden birisidir. İslam dininin ortaya çıkışından itibaren özellikle namazdan sonra Allah’a zikirde bulunma hususunda Hz. Muhammed, ashap ve din alimleri tarafından çeşitli tavsiyeler ve rivayetler görülmektedir. Ayrıca Kur’an-ı Kerim’de de pek çok yerde kâinattaki bütün varlıkların Allah’ı tesbih ettiklerine dair ayetler bulunmaktadır. Tesbih, insanlık tarihi kadar eski olup zinet eşyası gibi başka farklı amaçlar için de kullanılmıştır. Tesbih zamanla farklı dinlerde dua eşyası olarak yerini almış olup İslam tarihinin ilk yıllarında zikir sayım aracı olarak kullanılmıştır. Müslümanların dini ve kültürel hayatlarının ayrılmaz parçası mahiyetini alarak farklı mezhep mensupları arasında benimsenmiştir. Bu benimseme sonucunda farklı İslami mezhepler kendi çerçevelerince tesbih kültürü ve kullanımına anlamlar yüklemişlerdir. Çalışmamız Şîa-İmâmiyye mezhebi mensupları arasında özel bir yeri olan “Türbet Tesbihi”ni ele almaktadır. Kutsal kabul edilen mezarların veya türbelerin civarında bulunan topraklardan üretilen Türbet Tesbihleri, manevi bir bağ kurma ve dua etme amacıyla genellikle İmâmiyye mensupları tarafından kullanılmaktadır. Bu tesbihler, mezar ziyaretlerinin ve ruhsal bağların bir parçası olarak kabul edilir. Genellikle o bölgedeki yerel geleneklere ve kültüre bağlı olarak farklı tasarımlar, boncuklar veya taşlar içerebilir. Araştırmamızda öncelikle tesbihin bir nesne olarak nereden neşet ettiği ardından İslam kültürüne nasıl ve ne zaman dâhil olup yaygınlaştığını ve son olarak tesbihin İmâmiyye geleneğindeki yeri, manası ile bu mezhebe özel olan Türbet Tesbihi hakkında malumat verilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Zikir, Tesbih, Şîa Mezhebi, İmâmiyye, Türbet Tesbihi.
Kaynaklar
Ahmadi, M. (1398). Penc ten. Danişname Ferheng-i Merdom-i İran, (2), 236-240.
Alayi, A. A. (1343). Dastan-i peydayesh-i tesbih ve aksam-i an. Huner ve Mardom, (28), 29-35.
Albayrak, K. (2007). Nestûrîlik. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 33, 15-17.
Baytop, T. (2005). Misvak. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 30, 190-191.
Bozkurt, N. (2011). Tesbih. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 40, 529-532.
Çağatay, N. (1986). Vehhabilik. Millî Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, 13, 262-269.
Dehkhoda, A. (1998). Loghatname. Encyclopedic Dictionary, 15, s. 23786.
Dehkhoda, A. (1998). Loghatname. Encyclopedic Dictionary, 4, s. 5743.
Dehkhoda, A. (1998). Loghatname. Encyclopedic Dictionary, 5, s. 6595.
Ebu Abdillah Muhammed ibn İsmail el-Buhari. (1987). Sahih-i Buhari ve tercümesi (M. Sofuoğlu, Çev.). 2. Ötüken Yayınları.
Ebu’l-Hüseyin Muslimu’bnu’l-Haccac el Kuşeyri en-Niysaburi. (1988). Sahih-i Muslim ve tercümesi (M. Sofuoğlu, Çev.). 1. İrfan Yayımcılık ve Ticaret.
Elaltuntaş, Ö. F. (2014). Parmak uçlarındaki kültürel hazine: Tesbih. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(7), 145-173.
Fortacı, T. (2018). Nestûrîliğin ortaya çıkış süreci. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 18(2), 63-99.
Hadad Adel, G. (1376). Tesbih (2). In Danişname Cihan-i Eslam, (1), s. 3530.
Huşengi, L. (1380). Penc ten (Penc ten der itikadat ve adabiyat ve ferheng-i amme). Neşriye Danişname Cihan-i Eslam, 5, 752-753.
Hür el-Âmilî, V. (1983). Vesâʾili’ş-Şî’a. 4. Darü’l-İhya’ Tirasü’l-Arabi.
İmam Tirmizi. (2004). Sünen-i Tirmizi tercümesi (A. Parlıyan, Çev.). 3. Konya Kitapçılık.
Kazvini, M. (1324). Tahkikat-i Lugavi: Tesbih be mani-yi sübha sahih ve fasih est. Yadigâr-i Dey, (15), 5-14.
Kitat, S. el-S., & Hanafy Hassan, Z. (2020). Praying beads and praying ropes in coptic art in the context of coptic heritage. Journal of Association of Arab Universities for Tourism and Hospitality (JAAUTH), 19(1), 25-64. https://doi.org/10.21608/jaauth.2020.39676.1062
Mohan U. (2016). From prayer beads to the mechanical counter. Archives de sciences sociales des religions, 191-212. https://doi.org/10.4000/assr.27792
Mollazade, M. H. (1380). Penc ten (der ayat ve ravayat). Neşriye Danişname Cihan-i Eslam, (5), 750-752.
Muhamad, A. (1389). Berresi-yi fıkhi-yi efzeliyet secde ber türbet-i İmam Hüseyin Aleyhisselam. Neşriye Pejuheşha-yi Fikhi, 3(8), 69-90.
Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn (Ebû Ca’fer el-Sadûk). (1367). Tercüme ve Şerh-i Men lâ Yahduruhü’l-Fakih. 2. Sazman-i Çap-i Hace.
Nuri, M. İ. (1387). Tesbih-i Hazret-i Fatme Aleyhisselam mesadik-i az zikri kesir. Mublegan, (104), 8-17.
Rebani Museviyan, S. A. (1400). Pejuheşi no der mehdude türbet-i Hüseyini. Neşriye Pejuheşname-i Hac ve Ziyaret, (13), 95-128.
Rosary. (n.d.). Britannica. (2022, Nisan 13).
Safayi, S., & Shayesterokh, E. (1398). Tesbih; peydayesh, gune shenasi ve shive-yi sakht. Ferheng-i Merdom-i İran, (59), 173-186.
Salki, M. (1386). Maneviyet ru-yi risman (tarihçe-i tesbih der edyan-i gunagun). Ahbar-i Adyan, (22), 80-82.
Saramifar Y. (2018). Objects, object-ness, and shadows of meanings: Carving prayer beads and exploring their materiality alongside a khaksari sufi murshid. Material Religion, (0), 2-21. https://doi.org/10.1080/17432200.2018.1487765
Shiver, J. (2012). Evolutionary Sleeper. Prayer Beads Neuroanthropology. ANG 6469 Neuroanthropology.
Şobeyri, S. M. C. (1388). Türbet (1). Neşriye Danişname Cihan-i Eslam, (6), 823-824.
Tehrani, A. R. (1377). Asrar ve asar-i tesbihat-i Hazret-i Zahra. İntişarat-i Nubug.
Tekin, K. H. (2014). Türk-İslam sanatında tesbih üzerine notlar. Turkish Studies, 9(10), 1009-1018. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.7257
Tönük, D. (2011). The practice of counting prayers: Use of tespih and zikirmatik in everyday life in Turkey (Thesis No. 305707) [Master thesis, Middle East Technical University]. YÖK Tez Merkezi.
Türbet. (n.d.). In Danişname Bozorg-i Eslami, 14, 5858. (2022, Mayıs 2).
Yurdagür, M. (2011). Tesbih. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 40, 527-528.
Zettersteen, K. V. (1979). Büveyhiler. Millî Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, 2, 843-845.