Makale Yan Taraf
DOI:
10.59402/EE005202406Özet
XIX. yüzyıl Azerbaycan tarihinde yeni görüşlerin, farklı yaklaşımların ve yargıların ortaya çıktığı bir dönemin başlangıcı olmuştur. Toplumsal hayattaki çalkantılar doğal olarak edebiyat ve sanat düşüncesinin uyanmasına, aydınlanmaya, ulusal ve milli kimliğin gelişmesine yol açmıştır. 19. yüzyılda Karabağ'da faaliyet gösteren şiir meclisleri edebiyatın, özellikle şiirin gelişmesine, şiirin toplum hayatına girmesine, onun üzerindeki etkisinin artmasına katkıda bulunmuştur. "Meclis-i Üns" ve "Meclis-i Ferâmûşan" edebî meclisler sayesinde Karabağ’da yaşayan şairler bir araya gelerek dönemin sorunlarını, sosyal hayatını, tabiatını şiirlerinde işlemişlerdir. Bu edebî örneklerden yola çıkarak XIX. yüzyıl Karabağ’ının manzarasını görmek mümkündür. Ağabeyim Ağa, Hurşidbanu Natevan, Fatma Hanım Kemine ve Aşık Peri XIX. yüzyılda Karabağ edebi muhitinin yetiştirdiği kadın şairleridir. Makalede nitel yöntem esas alınarak Karabağ’da yetişmiş kadın şairlerin hayatı, sanatı ve edebi kişiliği ile ilgili yapılan araştırmalar incelenmiştir. Yaptığımız araştırmaların sonucu olarak şu kanaatlere varmış olduk; kadın şairlerin eserlerinin yeniden karşılaştırmalı sağlam metinlerinin hazırlanmasına ihtiyaç vardır. Bu şairlerin eserleri Sovyet sansurunun izin verdiği şekilde yayımlanmıştır. Dinî içerikli şiirler bu kitaplara alınmamış, tasavvufi eserler ise dünyevi şiirler olarak sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Karabağ, Kadın, Şair, Edebi Miras, Azerbaycan.
Kaynaklar
Aslan, V. (2021). Xurşidbanu Natəvanın həyat və yaradıcılığı fonunda. Mütərcim, 130-160.
Bayram, Ö. (2002). Önsöz. / Fatma xanım Kəminə. Seçilmiş şeirləri. Tərtib ed. Əzizə Cəfərzadə; Yeni nəşrin tərtibçi və red. Ömər Bayram. Elm və təhsil.
Bayramov, Q. (2021). Qarabağ-Şuşa ədəbi-mədəni mühiti – uzaq keçmişdən bu günümüzə qədər. Azərbaycan dili və ədəbiyyat tədrisi. № 2 (268).
Bədəlova, T. (2023). Nizami Gəncəvi və Nizamülmülkün baxış bucağında qadın (kimdir?! nədir?!). “Ədəbiyyat qəzeti”. 23 Sentyabr, Sayı 35 (5425), 18-19.
Cəfərzadə, Ə. (1974). Azərbaycanın aşıq və qadın şairləri. Gənclik.
Cəfərzadə, Ə. (1986). Seçilmiş əsərləri. Azərnəşr.
Əfəndiyev, İ. (2002). Seçilmiş əsərləri. III cild. Çinar-Çap.
Əhmədova, S. (2020). Qarabağ ədəbi-mədəni mühiti (XIX əsrin ikinci yarısı – XX əsrin əvvəlləri). Ecoprint.
Əlioğlu, M. (2009). Natəvanın kədəri. I cild. “Təhsil”.
Əroğul, Ə. (2014). Aşıq Pəri: Həyatı, Mühiti və Sənəti. Şərq-Qərb.
Xudşidbanu Natəvan – 190. (2022). Şuşa günəşinin poetik portreti (Xudşidbanu Natəvana həsr edilən şeirlər və poemalar). Zərdabi Nəşr MMC.
Xurşidbanu, N. (1997). Mirzə Fətəli Axundov. Xatirə fondları. Kataloq. Tərtibçilər: X. Bəşirova, S. Hüseynova.
Xurşidbanu, N. (2022). Biblioqrafiya / Tərt. ed. M. Vəliyeva & G. Quliyeva.
İbrahimov, Z. (1943). Azərbaycan qadınlarının qəhrəman keçmişindən. Azərnəşr.
Kamal, R. (2019). Anima. XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında qadın ruhu. Ədəbiyyat qəzeti. 20 aprel. S. 10.
Kərimov, P. (2012). Əliabbas Müznibin Xurşidbanu Natəvana həsr etdiyi kitab. / Əliabbas Müznib. Xudşidbanu Natəvan. Elm və təhsil.
Kərimov, R. (2013). Qasım bəy Zakir və müasirləri. Elm və təhsil.
Köçərli, Firidun bəy. (2005). Azərbaycan ədəbiyyatı. I cild. Avrasiya Press.
Köçərli, Firidun bəy. (2005). Azərbaycan ədəbiyyatı. II cild. Avrasiya Press.
Qarayev, N. (2012). XIX əsr Azərbaycan ədəbi məclisləri. Nurlan.
Quliyev, V. (2000). Tarixdə iz qoyan şəxsiyyətlər. Ozan.
Quliyeva, S. (2022). Natəvanın qəzəllərində bəzi poetik fiqurların işlənmə texnikası. Pedaqoji Universitetin Xəbərləri. Humanitar, ictimai və pedaqoji-psixoloji elmlər seriyası, 70(3).
Memmed, T. (2022). Women’s role in the literary and social life of Shusha in the 19th century. Book of Abstracts Warsaw, September 19–21. The Sixth International Congress of Turkology “Studies on the Turkic World – Multidisciplinary Perspectives”. 45-46.
Məmməd, T. (2022). “Pənahəli xan xanədanına mənsub qadınların sosial-mədəni fəaliyyətləri (XIX əsr və XX əsrin əvvəlləri). / Tarixi Yerlər Və Abidələr Iv Beynəlxalq Şuşa Simpoziumunun materialları, ss. 264-269.
Məmməd, T. (2022). Natəvanın şirlərində güllər təsəvvüf elementi kimi. /“Poetika.İzm”, (1), 12-17.
Məmmədov, B. (1983). Xurşidbanu Natəvan. Yazıçı.
Məmmədov, B. (1989). Natəvanın şair qohumları. Yazıçı.
Məmmədov, K. (2012). Azərbaycan yazıçılarının həyatından dəqiqələr. Hədəf nəşrləri.
Musalı, V. (2012). Azərbaycan Təzkirəçilik Tarixi. Elm və Təhsil.
Musalı, V. (2014). Azerbaycan ve Osmanlı Tezkirelerinin Mükayesesi, Turuk Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 2(4), 118-138.
Musalı, V. (2022). Mir Möhsün Nevvâb’ın Araştırılmamış Yazma Eserleri. Edeb Erkan, (2), 55-70. https://doi.org/10.59402/EE002202204
Musalı, V. (2023). Bağımsızlık Dönemi Azerbaycan Edebiyatında Klasik Geleneğin Devamı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 63(1), 771-826. https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2023.63.1.29
Musalı, V. (2024, Şubat 11). Nâtavân. Muhtelif şiirler. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/muhtelif-siirler-divan-natavan.
Müctehidzade Mehmed Ağa. (1328). Riyazü'l-Aşıkin.
Müznib, Ə. (2012). Xudşidbanu Natəvan. Nəşrə hazırlayan Paşa Kərimov. Elm və təhsil.
Natəvan (Xurşidbanu). (1928). XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatından. Azərnəşr.
Nəvvab Mir Möhsün Ağamirzadə. (1980). Təzkireyi-Nəvvab. Tərcümə Edəni: Nəsrəddin Qarayev // AMEA Əlyazmalar İnstitutu Elmi Arxiv. N. Qarayevin Şəxsi Arxivi. Qovluq 175, 176, 152, 153, 154, 155.
Rzaəddin ibn Fəxrəddin. (1993). Məşhur xatunlar. Tərtib edib müasir əlifbaya çevirən Z. Hacıyeva. Azərnəşr.
Şokət M. (1967). Könül səsi: Şairə Xurşid Banu Natəvan haqqında poema. Azərbaycan dövlət nəşriyyatı.
Tağıyev, C. (2011). Xan qızı... Şur.
Vəzir, M. (2008). Dəyişiklərə cəsarəti çatan örnək xanımlar.
Yusifli, X. (2009). Rəziyyə Gəncəvi. / Məhsəti Gəncəvi. Rəziyyə Gəncəvi. Tərtib, tərcümə və önsöz Xəlil Yusiflinindir. Gəncə Poliqrafiya ASC.