Makale Yan Taraf
DOI:
10.59402/EE004202307Özet
Bu çalışma, Tunceli örneğinden hareketle Alevilik ile müzik arasındaki ilişkiyi sözlü ve yazılı kültür bağlamında incelemektedir. Çalışmanın temel amacı, 1950'lerden itibaren Alevilikte müziğin işlevindeki değişimi metin-bağlam ilişkisi perspektifinden anlamaya çalışmaktır. Bu amaçla, Alevi kimliğiyle kendini tanımlayan ve müzikle Alevilik uygulamalarıyla ilgili ya da bu konuyla ilişkilendirilmiş 6 kişiyle nitel bir çalışma yürütülmüştür. Katılımcıların seçiminde Alevilik bilgilerini nasıl edindikleri belirleyici olmuştur. Bu nedenle, Alevilik bilgisini ağırlıklı olarak aile içi sözlü aktarımla edinmiş olanlarla (70-90 yaş arası), bu bilgiyi ritüel dışı yazılı, görsel ve işitsel kaynaklar aracılığıyla edinmiş olanlar (30-40 yaş arası) arasında farklılıklar bulunmuştur. Sözlü aktarım aracılığıyla Alevilik bilgisi edinmiş katılımcılar, Alevilik konusunda kalıplaşmış inanç temelli bütünsel bir yaklaşıma sahiptirler. Bu grup için müzik, Alevilik anlayışının merkezinde yer almakta ve bu anlayışın devamını sağlamak ve gelecek kuşaklara aktarmak için önemli bir rol oynamaktadır. Sözlü aktarım dışı kaynaklar aracılığıyla Alevilik bilgisi edinmiş katılımcılar arasında ise Alevilik daha çok kimlik boyutuyla vurgulanmaktadır. Bu grupta müzik, Alevi kimliğini pekiştiren bir ifade aracı olarak öne çıkmakta, ancak daha çok estetik boyutları üzerinden işlev görmektedir.
Anahtar Kelimeler: Alevilik, Müzik, Sözlü Kültür, Yazılı Kültür, Tunceli.
Kaynaklar
Aslanoğlu, İ. (1992). Şah İsmail Hatayi ve Anadolu Hatayileri. Der Yayınları.
Aslanoğlu, İ. (1997). Pir Sultan Abdallar. 2. Basım. Can Yayınları.
Assman, J. (2015). Kültürel Bellek (Çev. Ayşe Tekin). Ayrıntı Yayınları.
Bilgin, N. (1995). Kolektif Kimlik, Sistem Yayıncılık.
Bulut, F. (1998). Ali’siz Alevilik, İslam’da Özgürlük Arayışı. Berfin Yayınları.
Cevizci, A. (2002), “Metin” Paradigma Felsefe Sözlüğü, 5. Baskı, Engin Yayıncılık, s. 710.
Çamuroğlu, R. (2010). Dönüyordu, Bektaşilikte Zaman Kavrayışı. Kapı Yayınları.
Çamuroğlu, R. (2003). “Türkiye’de Alevi Uyanışı”, Alevi Kimliği. (Ed. T. Olsson, & E. Özdalga, & C. Raudvere), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, ss. 96-104.
Erdoğan A., Levendoğlu N. O. & Güray, C. (2020). “Alevilik - Müzik İlişkisine Yönelik Fenomonolojik Bir Yaklaşım (Tunceli Örneği)”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, 96, ss. 81-115. https://doi.org/10.34189/hbv.96.004
Erol, A. (2009). Müzik Üzerine Düşünmek, Bağlam Yayınları.
Ertan, M. (2017). Aleviliğin Politikleşme Süreci (Kimlik Siyasetinin Kısıtlılıkları ve İmkânları). İletişim Yayınları.
Goody, J. & Watt, I. (1968) “The Consequenses of Literacy”, Literacy Traditional Societes, Ed. Jack Goody, Cambridge University Press, pp. 27-84.
Güray, C. (2011). Bin Yılın Mirası (Makamı Var Eden Döngü: Edvar Geleneği). Pan Yayıncılık.
Güray, C., Arıcı, E.T. & Karadeniz, İ. (2021). “Gelenek Alanını ‘Kelâm ve Makam’ Üzerinden Anlamak”, Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk Müzikleri Çevrimiçi Müzikte Değişim Sempozyumu, ss. 1-15.
Güray, C. (2018). “Devirsel İbadet Modelleri Olarak Semah-Semâ, Uygulamalarının Tarihsel Kökenleri”. Türk Kültürü Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, 87, ss. 23-48. https://doi.org/10.31624/tkhbvd.2018.11
Köse, T. (2015). “Etno-Dinsel Kimliklerin Psiko-Kültürel Dinamikleri: Türkiye’de Alevi Kimliği Uyanışının Duygusal Boyutları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 74, 171-197. https://doi.org/10.12973/hbvd.74.158
Olsson, T. (2003). “Ali Odaklı Mezheplerde Yazıya Geçirme”, Alevi Kimliği. (Ed. T.Olsson, E. Özdalga, C. Raudvere), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 260-274.
Ong, W. J. (2013). Sözlü ve Yazılı Kültür (Çev. Sema Postacıoğlu Banon). İstanbul: Metis Yayınları.
Şimşek, E. (2023). “Alevi/Halk Müziğinin İhyası Sürecinde Otantisite İnşası ve Bağlama İcrasında Özcü-Yenilikçi Eğilimler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 107, 75-110.
Taşğın, A. (2003). “Ayetten Nefese: Alevi-Bektaşi Edebiyatında Dönüşüm”, Alevi-Bektaşi Edebiyatı Sempozyumu (7 Eylül 2002 Ankara), Yol Dergisi Sayı 18 (Temmuz-Ağustos), 2003, ss. 28-43.
Subaşı, N. (2010). Alevi Modernleşmesi: Sırrı Fâş Eylemek. (3. Baskı). Timaş Yayınları.
Yeler, A. (2012). Türkiye’de Aleviliğin Kurumsallaşma Süreci (Problemler ve Çözüm Önerileri). T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Din Sosyolojisi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi.