Dini misyondan etnik yayılmacılığa Süryaniler: Politikanın gölgesinde bölünmeler ve etnisitenin inşası

Halit Yeşilmen

doi:10.59402/EE008202512

Yazarlar

Halit Yeşilmen Mardin Artuklu Üniversitesi https://orcid.org/0000-0002-4907-1366

DOI:

https://doi.org/10.59402/EE008202512

Anahtar Kelimeler:

Süryanilik, Âsurîlik, Protestanlık, Modernleşme, Etnisite.

Öz

Bu makale, dini misyon geleneğine sahip olan Süryanilerin etnik yayılmacılığa doğru olan kimlik dönüşümünü incelemektedir. Konu, Süryani Kadimlerle sınırlı tutulmuştur. Dini orijini esas alan Süryanilerin hangi faktörlerle etnisite inşasına doğru bir yönelim sergilediklerini ve söz konusu yönelimin geçmişe uzanan sosyo-politik gayelerle uyum gösterip göstermediğini ortaya koymak amaçlanmıştır. Amaç doğrultusunda tarihsel arka plana odaklanan betimleyici ve yorumlayıcı bir yaklaşım tercih edilmiştir. Tarihsel arka plan ele alınırken kritik dönemler dikkate alınmıştır. Birincisi, Kilise’nin kuruluşundan 4. yüzyıla kadar olan süreçtir. İkincisi 4. yüzyılda ortaya çıkıp etkisi uzun süre devam eden kristolojik tartışmalar dönemidir. Ek olarak İslam fetihleri, Abbasi, Selçuklu ve Osmanlı dönemleri de göz önünde bulundurulmuştur. Son olarak 19. yüzyıldan itibaren doğudaki Hıristiyanlar arasında yürütülen Protestanlaştırma hareketine ve bunun etkilerine yer verilmiştir. Belirtilenler çerçevesinde makalede, Süryanilerin etnisite inşasına yöneldikleri, dini orijin yerine etnisite ortaklığını öne çıkarmaya başladıkları sonucuna ulaşılmıştır. Bunda etkili olan iki temel sebep tespit edilmiştir: Birincisi, Protestanlaştırma hareketinin desteklediği Âsurîlik söylemidir. İkincisi, ekümeniklik ile ilgili girişimlerdir. Ekümenik hedefler Süryani Kadimlerin etnik kimliğe yönelmelerini mümkün kılmış, hatta desteklemiştir. Bu bağlamda makalede, Süryani Kadimlerin etnisite inşasına yönelmelerinin sadece kendi tercihlerine bağlı olarak ortaya çıkmadığı, bunun tarihsel arka plandan, aynı zamanda politik ve dini stratejilerden bağımsız olmadığı tespit edilmiştir. Üstelik söz konusu etnik yönelimin Roma’nın geçmişte elde etmeye çalıştığı sosyo-politik ve dinsel birliği kurma hedefiyle uyumlu olduğu görülmüştür.

İndirmeler

İndirme verisi henüz mevcut değil.

Referanslar

Akman, E. (2021). Midyat’ta misyonerler ve Protestan Behtel Kilisesinin İnşa Süreci [Tam metin bildiriler kitabı]. M. N. Seyman & C. Közkurt & A. Dalcalı (Ed.). Uluslararası Bilimsel Araştırmalar ve Yenilikçi Çalışmalar Sempozyumu.

Akyüz, G. (2005). Tüm yönleriyle Süryaniler. Kırklar Kilisesi.

Alan, G. (2019). Amerikan Board Örgütü’nün Ortadoğu bölgesindeki teşkilatlanmasında Asur Misyonu’nun önemi (1851-1860). Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 14 (1) , 17-49.

Albayrak, K. (1997). Keldaniler ve Nasturîler. Vadi Yayınları

Albayrak, K. (2001). Geçmişte ve günümüzde Keldani Kilisesi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1), 107-124.

Albayrak, K. (2007). “Nestûrîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi. C. 33, ss. 15-17.

Atiya, A. S. (2005). Doğu Hıristiyanlığı tarihi (Nurettin Hiçyılmaz, Çev.). Doz Yayınları.

Aydın, M. (2002). “Kilise”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi. C. 26, ss. 11-14.

Aydın, S. (2005). Doğu ve Batı Hıristiyanlığı arasında son hesaplaşma: Modernleşme ve Doğu Hıristiyanlığı üzerinde misyon faaliyetleri. A. Taşğın & E. Tanrıverdi & C. Seyfeli (Ed.), Süryaniler ve Süryanilik içinde (C. 3, ss. 101-128). Orient Yayınları.

Aytepe, N. (2024). İskenderiye okulu ve Hıristiyanlık. Eskiyeni yayınları.

Azimli, M. (2005). Müslüman-Süryani ilişkilerine giriş. A. Taşğın & E. Tanrıverdi & C. Seyfeli (Ed.), Süryaniler ve Süryanilik içinde (C. 1, ss. 37-47). Orient Yayınları.

Behnan, G. B. (1993). Theodora (Samuel Akdemir, Çev.). Süryani Kadim Meryem Ana Kilisesi.

Belenli, T. & Birbudak, T. S. (2021). Papa II. John Paul’un Türkiye ziyareti. Belgi Dergisi, 2(22), 589-622.

Bilge, Y. (1996). Süryaniler (2. bs). Yeryüzü Yayınları.

Brock, S. P. (2016). Miaphysite, not monophysite. Cristianesimo nella Storia, 37(1), 45-54. https://doi.org/10.17395/82929

Can, U. (2023). 1234 Anonim Süryani Kroniğinde Süryani Kimliği. Zafer Duygu, Kutlu Akalın, Umut Var (Ed). Süryaniler: Kimlik, din, literatür içinde (ss. 299-310). Selenge Yayınları.

Çelik, M. (1996). Süryani tarihi I. Ayraç Yayınevi.

Çelik, M. (2010). ““Süryânîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi. C. 38: ss. 175-178.

Çelik, M. (2010). Süryanilerin etnik ve dinsel kimlikleri. İçinde Diyarbakır 2: Nebiler sahabiler azizler ve krallar kenti (2. bs, ss. 235-241). Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yayınları. https://isamveri.org/pdfdrg/D236295/2013/2013_CELIKM.pdf

Çevik, A. (2007). İlk çağlardan Ortaçağın sonuna kadar Midyat ve yöresi (Tur Abdin)’in tarihi coğrafyası. İ. Özcoşar (Ed.), Makalelerle Mardin I: Tarih coğrafya içinde (ss. 105-140). Mardin Valiliği.

Durak, N. (2012). Süryâniler açısından 451 Kadıköy Konsili. Rağbet Yayınları.

Duygu, Z. (2010). İslam yönetimlerinde Süryaniler (VII-XII. yüzyıllar. (Tez No: 264587) [Celal Bayar Üniversitesi Yayınlanmış Yüksek lisans tezi]. Yök Tez Merkezi.

Duygu, Z. (2017). Hıristiyanlık ve imparatorluk. Divan Kitap.

Ephrem, M. I. (1983). The name of the Syrian people. Syrian Organisations in Middle Europe and Sweden.

Eriksen, T. H. (2004). Etnisite ve Milliyetçilik: Antropolojik Bir Bakış. (Ekin Uşaklı, Çev.). Avesta Yayınları.

Erpolat, M. S. (2007). Tapu tahrir defterine göre XVI. yüzyılda Midyat. İ. Özcoşar (Ed.), Makalelerle Mardin I: Tarih coğrafya içinde (ss. 381-414). Mardin Valiliği.

Eusebios (2011). Kilise tarihi (Furkan Akderin, Çev.). Çiviyazıları Yayınevi.

Giddens, A. (2010). Modernite ve bireysel kimlik (Ümit Tatlıcan, Çev.).Say Yayınları.

Gündüz, Ş. (2020). Hıristiyanlık. Şinasi Gündüz (Ed.), Dünya dinleri içinde (4. bs, ss. 115-168). Milel Nihal Yayınları.

Günel, A. (2021). Türk Süryaniler tarih (2. bs). GDK.

Güngör, A. İ. (2016). Tanrı’nın şovalyeleri Cizvitler. İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.

Harvey, S. A. (2011). “Theodora (Empress).” İçinde Sebastian P. Brock vd.. (Ed..), The Gorgias Encyclopedic Dictionary of the Syriac Heritage (s. 401). Piscataway, NJ: Gorgias Press.

Hitti, P. K. (2011). Siyasi ve kültürel İslam tarihi (Salih Tuğ, Çev.). Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.

Işık, R. (2003). Maruni Kilisesi. (Tez No: 135020) [Ankara Üniversitesi Yayımlanmış Doktora Tezi]. Yök Tez Merkezi..

Iwas, M. Z. I. (1998). Constitution of Syriac Orthodox Church of Antioch. Damascus: St. Ephrem Seminary.

Kutay, T. (2020). Sekülerleşmenin Hristiyan kökleri. İz Yayıncılık.

Landy, T. M. (t.y.). Syro-Malankara Catholic Church. Catholics and Cultures. https://www.catholicsandcultures.org/eastern-catholic-churches/syro-malankara-catholic-church

Malik, G. D. (2012). Süryanilerin tarihi (Vedii İlmen, Çev.). Yaba Yayınları.

Olgun, H. (2019). Sekülerliğin teolojik kurgusu Protestanlık. MilelNihal Yayınları.

Örnek, S. (2017). Süryani milliyetçiliği ve dinamiklerinin tarihsel analizi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Özcoşar, İ. (2008). 19. yüzyılda Mardin Süryanileri. Beyan Yayınları.

Özdemir, B. (2009). Süryanilerin dünü bugünü (2. bs). Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Öztürk, L. (2005). Abbâsiler döneminde yaşayan Hıristiyan doktorların İslam toplumuna katkıları. A. Taşğın & E. Tanrıverdi & C. Seyfeli (Ed.), Süryaniler ve Süryanilik içinde (C. 3, ss. 209-224). Orient Yayınları.

Sarı, G. (2011). Geçmişten günümüze Süryaniler ve Süryanilerin Türkiye’ye etkileri: İdil örneği [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı.

Seyfeli, C. (2005a). Osmanlı Devlet salnamelerinde Süryaniler. A. Taşğın & E. Tanrıverdi & C. Seyfeli (Ed.), Süryaniler ve Süryanilik içinde (C. 1, ss. 49-140). Orient Yayınları.

Seyfeli, C. (2005b). Osmanlı Devleti’nde gayrimüslimlerin idari yapısı: Süryani Kadim Kilisesi örneği. A. Taşğın & E. Tanrıverdi & C. Seyfeli (Ed.), Süryaniler ve Süryanilik içinde (C. 1, ss. 251-265). Orient Yayınları.

Seyfeli, C. (2010). Osmanlı devlet salnamelerinde Hahambaşılık (1847-1918). Milel ve Nihal 7 (1), 95-136

Seyfeli, C. (2011). Osmanlı devlet salnamelerinde Rum Melkit Katolik Patrikliği (1847-1918). Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi (11), 9-39.

Seyfeli, C. (2015). Ermeni Kilisesi’nde sakramentler. Çizgi Kitabevi.

Seyfeli, C. (2017). Millet sistemi ve Osmanlı devlet salnamelerinde Süryani Kadim Patrikliği (1847-1918). SBARD, 15 (29), 17-45.

Seyfeli, C. (2018). Keldani Patrikliği’nin idaresi ve Osmanlı devlet salnameleri (1847-1918). SBARD, 16 (32), 89-126.

Seyfeli, C. (2019). Millet sistemi mi? Rum ve Ermeni Patrikliği’nin idaresi ve Osmanlı devlet salnameleri (1847-1918) Çizgi Kitabevi.

Şamun, S. (1965). Antakya ve Doğu Sayın Patriki Kadasetli Mar İğnatiyos 3. Yakup’un Hindistan Süryani Kilisesine resulî ziyaretleri (Cebrail Aydın, Çev.). Baha Matbaası.

Tahincioğlu, Y. (2011). Tarihleri kültürleri ve inançlarıyla Süryaniler. Butik Yayıncılık.

Taşğın, A. (2002). Anadolu’nun yok olmaya yüz tutan zenginliklerinden: Süryaniler. VI. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Genel Konular Seksiyon Bildiriler: 6. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi (205-227). Kültür Bakanlığı Yayınları.

Tutar Serter, Y. (2017). Kültürel kimlik inşasına bir örnek: Süryani Diasporası. The Journal of International Lingual Social and Educational Sciences, 3(2), 87-96.

Ürek, M. (2013). Süryaniler’in tarihi ve sosyolojik yapısı. Milel ve Nihal, 10 (2), 95-112.

Yeşil, C. ve Seyfeli, C. (2023). Süryani Kadim Kilisesi’nde ruhbanlığın kökenleri: kurucular. S. Turan & E. Battal (Ed.), Dinler tarihçilerin kaleminden dinler tarihi araştırmaları içinde (ss. 185-203). Eskiyeni Yayınları.

Yıldırım, M. (2005). Yunanistan ve Ortodoks Kilisesi. Aziz Andaç Yayınları.