Makale Yan Taraf
DOI:
10.59402/EE006202402Özet
Bu makalenin amacı XIX. yüzyılda Harezm Türkçesiyle yazılan anonim nitelikteki Menâkıb-ı Şeyh Necmeddîn Kübrâ adlı eseri analiz etmek ve Kübreviyye geleneği ile ilgili akademik araştırmalar açısından nasıl bir önemi haiz olduğunu ortaya koymaktır. Bu makalede Menâkıb-ı Şeyh Necmeddîn Kübrâ esas alınarak Necmeddîn Kübrâ’nın şeyhleriyle münasebeti, müridleri ve onların başına gelenler ve Moğolların Harezm kuşatması esnasında Şeyh Kübrâ’nın verdiği mücadele ve şehit edilişi ile alakalı rivayetler bugüne kadar elde edilen tarihî ve tasavvufî bilgilerle mukayese edip bunların nasıl anlaşılmaları gerektiği hususunda değerlendirmede bulunmaktadır. Söz konusu eserin Rusya Bilimler Akademisi Leningrad Şark Tetkikleri Enstitüsü, Özbekistan Biruni Şarkiyat Enstitüsü ve şahsî kütüphanelerde olmak üzere çeşitli yazmaları bulunmaktadır. Fakat bunların pek çoğu tam değil ve bir kısmında bazı rivayetler veya fasıllar eksiktir. Ayrıca bu menâkıbnâme Özbekistan’daki bir grup akademisyen tarafından kitap haline getirilip Kiril alfabesiyle yayımlanmış fakat Türkiye’de çok az bilinmektedir. Bilim dünyasına ilk defa Rus şarkiyatçı Evgenii Berthels (1890- 1957) tarafından tanıtılan menâkıbnâmenin yazarı belli değildir. Necmeddîn Kübrâ, müridleri ve Moğolların Harezm’i ele geçirmesi ile ilgili asırlar boyunca dilden dile nakledilen hikâyeler bu eserde bir araya getirilmiştir. Mezkûr menâkıbnâmede Şeyh Necmeddîn Kübrâ (ö. 618/1221) ve müridlerinin başından geçen renkli ve trajik bazı hâdiseler büyük bir yekûn tutmaktadır. Bunların pek çoğunun tarihî ve tasavvufî diğer kaynaklarda da izlerine rastlanmaktadır. Fakat bir kısmı başka kaynaklarda görülmeyen orijinalliğe sahiptir.
Kaynaklar
Avfî, M. (1903). Tezkire-i Lübâbü’l-elbâb (Edward G. Browne, Haz.). E. J. Brill.
Bertels, E. (1977). Tasavvuf ve Edebiyat-ı Tasavvuf (Saîd İyezdî, Çev.). İntişârât-ı Emîr-i Kebîr.
Câmî, A. (1859). Nefehâtü’l-üns min hadarâti’l-kuds (W. Nassau Lees, Nşr.). W. N. Lees Press, 1859.
Geçit, S. (2011). Şeyh Necmeddin-i Kübra Hakkında Kıssa (Tez No: 349336) [Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
Gökbulut, S. (2010). Necmeddîn-i Kübrâ. İnsan Yayınları.
Hamevî, Y. (1965). Mu’cemül-büldân (Ferdinand Wüstenfeld, Haz.). İntişârât-ı Esedî.
Harezmî, K. H. (1384). Cevâhirü’l-esrâr ve zevâhiru’l-envâr (Muhammed Cevâd Şerîat, Haz.). 4 Cilt. İntişârât-ı Esâtîr.
Irâkî, F. (1368). Külliyât-ı Irâkî (Saîd Nefîsî, Haz.). Kitâbhâne-i Senâî.
Kerbelâî, H. H. (1344). Ravzâtü’l-cinân ve Cennâtü’lcenân (Cafer Sultan el-Karrâî, Haz.). 2 Cilt. İntişârât-ı Sütûde.
Menâkıb-ı Şeyh Necmeddîn Kübrâ (Harezm Tarihi). Sultan Mirza Rahimov’un Şahsi Kütüphanesi.
Menâkıb-ı Şeyh Necmeddîn Kübrâ. Özbekistan Fenler Akademisi Biruni Şarkiyat Enstitüsü Elyazmaları Hazinesi (no. 2069/1).
Menâkıb-ı Şeyh Necmeddîn Kübrâ. Özbekistan Fenler Akademisi Biruni Şarkiyat Enstitüsü Elyazmaları Hazinesi (no. 7767/5).
Menkabet-i Şeyh Kebîr Ata. Özbekistan Fenler Akademisi Biruni Şarkiyat Enstitüsü Elyazmaları Hazinesi (no. 2069/2).
Mevlânâ, C. (1384). Külliyât-ı Şems-i Tebrîzî (Bediüzzaman Firuzanfer, Haz.). İntişârât-ı Dostân.
Müstevfî, H. (1381). Târîh-i Güzîde (Abdülhüseyin Nevâî, Haz.). Çâphâne-i Sipehr.
Razî, E. A. (1378). Heft İklîm (Seyyid Muhammed Rıza Tâhirî, Haz.). 3 Cilt. İntişârât-ı Sürûş.
Sistânî, E. İ. (1378). Çihil Meclis (Abdürrafî Hakîkat, Haz.). İntişârât-ı Esâtîr.
Şeyh Necmeddîn-i Kübrâ Kıssası Yahut Kırk Rivayet (Muhammed Rahim Safarbayev & Sultan Mirza Rahimov, Haz.). (2006). Harezm Memun Akademisi.
Şîrâzî, M. A. (1940). Tarâiku’l-hakâik (Muhammed Cafer Mahcûb, Haz.). 3 Cilt. Y.y.