Tasavvufî bir kaynak üzerine genel inceleme: Menâkıb-ı Emîr Külâl
DOI:
https://doi.org/10.59402/EE008202502Anahtar Kelimeler:
Emîr Külâl, Menâkıb-ı Emîr Külâl, Nakşibendiyye, Seyyid Ata, Muhammed Baba Semmâsî.Öz
Bu makale, Hâcegân silsilesine mensup Seyyid Emîr Külâl Sûhârî’nin (ö. 772 H./1372 M.) menkıbevî ve tarihî yaşamını, kerametlerini, faziletlerini, tasavvufî görüşlerini, evlatlarını ve halifelerini konu edinen Menâkıb-ı Emîr Külâl adlı yazma eseri genel bir incelemeye tabi tutmaktadır. Farsça kaleme alınan eserin yazma, taşbaskı ve matbu nüshaları bulunmaktadır. Tavşanlı Zeytinoğlu Halk Kütüphanesi Zeytinoğlu Koleksiyonu’nda yer alan Menâkıb-ı Emîr Külâl 43 Ze 1099/1 nüshası üzerine daha önce herhangi bir çalışma yapılmamıştır; bu makale söz konusu nüshayı ele almaktadır. Böylece bu özgün nüsha ilk kez bilim dünyasına tanıtılmaktadır. Eserde, Emîr Külâl’in iki önemli mürşidinden söz edilmektedir. Bunlardan ilki, Yeseviyye tarikatına mensup Zengî Ata’nın ikinci halifesi olan Seyyid Ata’dır (ö. 702 H./1302 M.); diğeri ise Emîr Külâl’i terbiye ve irşad eden Hâcegân şeyhi Muhammed Baba Semmâsî’dir (ö. 755 H./1354 M.). Ayrıca Emîr Külâl’in müridi ve Nakşibendiyye tarikatının kurucusu kabul edilen Muhammed b. Muhammed Bahâeddin Nakşibend’e (717/1318–791/1389) dair önemli rivayetlere de yer verilmektedir. Menâkıbnâme’de, Emîr Külâl’in halifeleri arasında özel bir konuma sahip olan ikinci oğlu Emîr Hamza’nın faziletleri ve nasihatleri geniş biçimde aktarılmaktadır. Bunun yanında, Emîr Hamza’nın kızı olan ve eserin müellifi Mevlânâ Şihâbeddîn’in annesi hakkında da bilgiler bulunmaktadır. Eserde tasavvufî kavramlara, seyr ü sülûk süreçlerine, âdâb ve erkâna ilişkin açıklamalar da yer almaktadır. Menâkıb-ı Emîr Külâl, Mâverâünnehir, Horasan ve Türkistan tasavvuf geleneğinin Anadolu’ya uzanan manevî hattını takip etmek açısından hayati öneme sahip bir kaynak niteliği taşımaktadır.
İndirmeler
Referanslar
Abduqodirovna, Z.S. (2025). Nasreddin el-Hanefi bin Emir Muzaffer el-Buharî’nin Tuhfetü’z-Zâirîn isimli eserinin taşbaskı nüshası üzerine. Edeb Erkan, (7), 47-56. https://doi.org/10.59402/EE007202503
Algar, H. (1995). “Emîr Külâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 11, ss. 137-138
Algar, H. (1996). “Hâcegân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 14, s. 431.
Alī Şīr Nevâyî. (1996). Nesâyimü’l-mahabbe min şemâyimi’l-fütûvve, Hazirlayan: K. Eraslan, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Bartold, V. (1376ş.). Târîh-i Türkhâ-yi Âsiyâ-yi Mîâne, Tercüme: Gaffâr Hüseynî, Enteşarat-ı Tus.
Buhari, Sadriddin S. & Subhani, İ. (1993). Dürdane: Mir Külâl ve Şah-ı Hakşibend Makamatlarından. Şark Naşriyat Matbaa Konçernining Boş Tahririyatı.
Câmî Abdurrahman. (tarihsiz). Nefehâtü’l-üns, Tahkik, mukaddime ve peyvest: M. Tevhîdî Pûr, Kitapforuşi Mahmûdî.
Corps Peace. (1979). English–Part Dictionary. Kabul, Afghanistan: U.S. Department of Health, Education, and Welfare, National Institute of Education.
Dedmarî Kaşmirî Muhammed Azam. (Tarihsiz). Eşcaru’l-Huld. Ebu Reyhan Biruni Yazma Eserler No: 498/2.
Hacı Halife. (1943). Keşfü’z-Zünûn an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn, Hazırlayanlar: M. Şerefettin Yaltkaya & Kilisli Rifat Bilge. Milli Eğitim Basımevi.
Hâfiz-ı Abrû Heravî. (1380ş.). Zübdetü’t-tevârîh, Tahkik: K. Hâcî Seyyid Cevâdî, Cilt 2, Sazman-ı Çap ve Neşriyât.
Hosseini, M. (1400). “Şive şekil-Giri Uslûb-ı Yazdah Gâneye Selsele-yi Nakşibendiyye Der Mutun-ı Bâzmânde Az Bozurgân-ı in Tarikat ez Ağâz tâ Reşhât-ı Aynü’l-Hayât.” Pajuhesh-hâ-ye Adab-e Erfani (Gohar Gooya), 15 (1), 155–174. https://doi.org/10.22108/JPLL.2021.129046.1621
İbn Battûta, Muhammed b. Abdullah. (1958). Riḥletü İbn Baṭṭûṭa, el-Mektebetü’t-Ticâriyyet el-Kübrâ.
Lâhôrî, Gulâm Server S. (1994). Hazînetü’l-Asfiyâ, Cilt 1. Kitabhâneye Ensârî, Bâzâr-ı Kitâbfurûşî Kâbul.
Melek Fazluddin Melek Chünnüddin Melek Tâcüddin. (Tarihsiz), Refīḳ el-Sâlikîn. İrşadat ve makamat-ı Seyyid Mir Küllâl.
Mevlânâ Şihâbeddîn. (1328/1909). Makâmât-ı Emîr Külâl, Katib Muhammed Nasiruddin el-Hüseyni bin el-Hüseyni, Lithographie Buhara, no. 701.
Mevlânâ Şihâbeddîn. (1381/1961). Âgâhî-yi Emîr Külâl. Naşir Gulam Mustafa Han.
Mevlânâ Şihâbeddîn. M. (1034/1625). Menâkıb-i Emîr Külâl. no. 1653, Ktp Ayetullah Meraşi Necefi.
Mevlânâ Şihâbeddîn. M. (1034/1625). Menâkıb-i Emîr Külâl. Tavşanlı Zeytinoğlu Ktp., nr. 169.
Mevlânâ Şihâbeddîn. Makâmât-ı Emîr Külâl. Özb. FAŞE Ktp., nr 7222/2, 125a-199b.
Pâketçî, Ahmed. (1392 ş.). Cereyân-hâ-yi Tasavvuf der Âsiyâ-yi Markazî. Sâzmân-i Ferheng ve Ertebâtât-i İslâmî, Merkez-i Mutâla‘ât-i Ferhengî-yi Beynelmilel, Neşr-i Beynelmilel-i el-Hüdâ.
Paul, J. (1990). “Scheiche und Herrscher im Khanat Čaġatay” Der Islam, Vol. 67, No. 2, pp. 278-321. https://doi.org/10.1515/islm.1990.67.2.278.
Râcî Muhammed Kulovî. (1393 ş.). Ahbâr al-Cemâl, Tashih: Âzarmidoht Safavî, Dârü’l-Ulûm el-İslâmiyye Âligre, Merkezi Tehgigat Farsi.
Sadi. (1385). Külliyat. Tashih: Muhammed Ali Faruki. İntişarat-i Hermes.
Sadi. (1980). Bostan Gülistan. Tercüme eden: Kilisli Rifat Bilge. On ikinci baskı. Meral Yayınevi.
Tesbîhî, Muhammed Hüseyin. (1378 ş.). Fihrist-i Elfabâî-yi Nüshahâ-yi Hatṭî-yi Kitâbhâne-i Gencbahş, Merkez-i Tahkîkât-i Fârsî-yi Îrân u Pâkistân, Kitâbhâne-i Pâkistân
Togan, Z. V. (1968). “Gazan-Han Halil ve Hoca Bahâeddin Nakşibend”, Necati Lugal Armağanı. Türk Tarih Kurumu Yayınları, ss. 775-784.
Togan, Z. V. (1981). Umumî Türk Tarihine Giriş. Enderun Kitabevi.
Tosun, N. (2002). Bahâeddin Nakşibend, Hayatı, Görüşleri, Tarikatı (XII-XVII. Asırlar). İnsan Yayınları.
Tosun, N. (2007). “Timur ve Timurlular’ın Tasavvuf Ehli ile Münâsebetleri”, Ölümünün 600. Yılında Emir Timur ve Mirası Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, ed. Abdulvahap Kara & Ömer İşbilir, ss, 407-418.
Tosun, N. (2022). Hâcegân Yolu Hoca Bahâeddin Nakşibend ve Tarîkatı (XII-XVII. Asırlar). Erkam Yayınları.
Tosun, N. (2023). Türkistan Dervişlerinden Yâdigâr, Orta Asya Türkçesiyle Yazılmış Tasavvufî Eserler. Erkam Yayınları.
Vâiz Kâşifî, Fahreddin Ali bin Hüseyin. (1356 ş.). ReŞihât-ı Aynü’l-Hayât, Tashih, haşiye ve ta‘likat: Ali Asgar Muînîyân, Cilt 1, İnteşarat Bunyâd-ı Nikokari Noriyani.
Vecîhüddîn Eşref. (2011), Bahr-i Zehâr, Tashih: Âzarmidoht Safavî, Dârü’l-Ulûm el-İslâmiyye Âligre, Merkezi Tahkikat Farsi.
İndir
Yayınlanmış
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Nasib Göyüşov
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Bu dergide yayınlanan makalelerin telif hakkı yazarına aittir. Yazarlar böylelikle makaleyi çoğaltma, temsil, basım, yayın, dağıtım ve internet yoluyla iletim de dahil olmak üzere her türlü umuma iletim haklarını kullanma hakkı kendisindedir. Makalenin herhangi bir bölümünün başka bir yayında kullanılmasına Edeb Erkan (EE) dergisinin yayıncı kuruluş olarak belirtilmesi ve dergiye atıfta bulunulması şartıyla izin verilir. Atıf yapılırken dergi adı, makale adı, yazar(lar)ın adı soyadı, sayı no ve yayın yılı verilmelidir.
Dergide yayınlanan yazılardaki görüşlerin sorumluluğu yazarlarına aittir.
Bu dergide yayınlanan makaleler Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır. Bu lisans, açık erişimli bir makalenin ticari olmayan bir şekilde tekrar kullanılmasına, yazar doğru atfedildiği sürece izin verir.
Nasıl Atıf Yapılır
