Makale Yan Taraf
DOI:
10.59402/EE006202409Özet
Eski Türk düşüncesinin kaynakları arasında inanç ve ahlaki erdemler özel yer işgal etmektedir. Türklerin inanış ve düşünüş üslupları öncelikle mitoloji ile etkileşim halinde oluşmuştur. Tabiatla sürekli temasta olan eski Türklerin düşünce yapısının şekillenmesinde yöresel mitolojik yaklaşımlar bazen şaman gelenekleri ile yakın alakalar içinde gelişme göstermiştir. Ama Altay ve Ural bölgelerinde yayılan, eski Tibet ve Çin kültürüne etki gösteren, aynı zamanda Politeizme ve Putperestliğe yönelik Şamanlık ve diğer akımlardan farklı olarak Türk inançlarında Tektanrıcılığa eğilim sezilmektedir. Bu açıdan Göktürk inancı dikkati çekmektedir. Ruhun Politeizmden Tektanrıcılığa doğru hareketi kargaşadan dengeli düzene doğru harekettir. Genelde Türklerin kalpte barındırdığı Tanrı sevgisi ve sergiledikleri güzel ahlaki ilkeler onların İslami-irfani değerleri kolaylıkla kabullenmesine ve geniş coğrafyada evrensel manevi ortamın gelişmesine neden olmuştur. İnsan ise kendi ruhunun fenomenolojisini anlamaya başlıyor. Eski Türk düşüncesinde insanla Tanrı arasında irtibat ise ruh vasıtasıyla gerçekleşiyor. Ruh Tanrıdan indiği dolayısıyla yeniden O’na doğru yükselir. Bu düşünce tarzıyla tasavvufta yer alan “nüzul ve uruc” konusu arasında benzerlik görülmektedir. Genelde, eski Türklerin inanç ve medeniyet unsurları ile İslam ve irfani gelenekleri tarih boyu bir birini tamamlamış ve zenginleştirmişler. Bu husus toplumun manevi birliğine ve sosyal bütünlüğüne ciddi katkı sağlamıştır.
Kaynaklar
Aleksev, N. A. (1980). Ranniye Formı Religii Tyurkoyazychnıh Narodov Sibiri. Nauka.
Anokhin, A. V.(1924). Materialy i Shamanstvu Altaytsev. Akademiya Nauk.
Bartold V. V. (1963). Istoriya Kulturnoy Jhizni Turkestana. Sochineniya. t. 2. Ç. 1. Izdatelstvo Vstochnoy Literatury.
Danişmend, İ. H. (1959). Türk Irkı Niçin Müslüman Olmuştur? Okat Yayınları.
Eliade, M. (1987). Kosmos i İstoriya: İzbrannıe Raboty. Progress.
el-Mas’udi Abulhasan Ali İbn Huseyn. (1385). Kitabül-Murevvec-üz Zeheb ve Medain-ül Cevher.
Korogly, K. G. (1983). Vzaimosvyazi Mejdu Stranami Sredney Azii, Irana i Azerbaydjana. Nauka.
Köprülü, F. (1991). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Diyanet İşleri Bakanlığı Yayınları.
Lavrov, P. L. (1989). O Religii. Mısl. 1989.
Malov, S. Y. (1951). Pamyatniki Drevnetyuryurkskoy Pismennosti. Akademiya Nauk.
Muntehebi min kitab-i tebayiül-hayavan. (1942). Şerefül-Zaman Tahir Mervezi-Tabib. Minorskin.
Nasr S. H. (1978). An introduction to Islamic Cosmological Doctrines. Thames and Hudson Ltd.
Potapov, L. P. (1978). K Voprosu o Drevnetyurkskoy Osnove i Datirovke Altayskih Şamanov. Etnografiya narodov Altaya i zapadnoy Sibiri. Nauka.
Potapov, L. P. (1991). Altayskiy Şamanizm. Nauka.
Schimmel, A. (1994). Deciphering the Sings of God. A Phenomenological Approach to İslam. State University of New York Press. 1994.
Seyidov, M. (1994). Kam-Şaman ve Onun Kaynaklarına Ümumi Bakış. Gençlik.
Shamanizm. (1902). Entsiklopedicheskiy Slovar. F.A. Brakkauz (Leypsik), I.A. Yefron (S.-Petepzburg). T.77.
Tamer, G. (2015). Revelation, Sciences and Symbolism. Al-Ghazālī’s Jawāhir al-Qurʾān. Islam and Rationality. The Impact of al-Ghazālī. Papers Collected on His 900th Anniversary. Vol 1. Edited by Georges Tamer. Brill. https://doi.org/10.1163/9789004290952_005
Taşğın, A., & Bünyamin S. (2012). “Hacı Bektaş Ve Hacı Toğrul Karşılaşması: Güvercin Ve Doğan Donuna Bürünme”, Turkish Studies, Volume 7/1, 105-129. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.3120
Taşğın, A., & Atay, Ö. (2017). “Hacı Bektaş Veli Velayetnamesini Yeniden Okumak: Macar Turul’u ile Gül Baba’nın Tuğrul’u”, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi (SBARD), (30), 115-126.
Taşğın, A., & Atay Ö. (2019). “Hazreti Şah’ın Avazı Turna Derler Bir Kuştadır”: Hacı Bektaş Velayetnamesi’nde Turna Ve Turna İlahisi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 92, 83-100. https://doi.org/10.34189/hbv.92.005
Uludağ, S. (2019). İslam Düşüncesinin Yapısı (Selef/Kelam/Tasavvuf/Felsefe). Dergah Yayınları.
Yevsyukov, V. V. (1988). Mifı o Vselennoy. Nauka.