Makale Yan Taraf
DOI:
10.59402/EE007202501Özet
Emir Timur’u anlamak Türkistan, Deşt-i Kıpçak, Doğu Avrupa, Rusya, Kafkasya, İran, Hindistan, Irak, Suriye, Mısır, Türkiye’yi kısaca dünya tarihini anlamaktır. Türk devlet geleneğini, iktidar kaynaklarını, devlet-din ilişkilerini, din-siyaset ilişkilerini, İslami gelenek ve Bozkır töresinin ilişkilerini, kavramaktır. Emir Timur’un tasavvufi zümrelerle münasebetleri, İslam medeniyet dairesinde, biraz daha özelde söylersek Türkistan’da ve Türklerde devlet-din ilişkilerinin niceliği ve niteliği konusuna da ışık tutacaktır. Bu maksada matuf bakıldığında Timur’un Yesevîlik ve Yesevilerle ilişkilerinde söz konusu tasavvufi anlayış ve zümrenin Türk dünyasındaki yaygınlığı ve saygınlığı da etkili olmuştur denebilir. Yeseviler o zaman hem Türkistan’da (Orta Asya), hem Deşt-i Kıpçak’ta (Avrasya’da) hem de Anadolu’da faal idiler. Türk dünyasını bağlayan, ona ortak ruh veren önemli unsurlardan biri olma rolünü taşıyorlardı. Türk dünyasının liderliğine oynayan bir siyasi şahsiyet olan Emir Timur’un bu unsur ile hem diyaneten hem de siyaseten ilişki kurması gayet doğaldır. Makalemizde dönemin ana kaynakları ve araştırmaları bilimsel tarih metoduyla, nitel olarak inceledik. Elde ettiğimiz verileri tarafsız bir duruşla tenkit ve terkip aşamalarından geçirdik. Ulaştığımız sonuçları ortaya koyduk.
Kaynaklar
Abulgazi Bahadır Han. (1992). Şecere-i Türk. K. Munirov, K. Mahmudov.
Abzhalov, S., & Kozha, M. (2022). Architectural Complex of Ahmed Yasawi During the History and Culture of Central Asia. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 102, 143-170. https://doi.org/10.34189/hbv.102.007
Ahmedov, B. (1996). Amir Timurni Yad Edib. Özbekistan Neşriyat.
Aka, İ. (2002). “Timur, Din, Ulema”. XIV. Türk Tarihi Kongresi Bildirileri, Cilt I, ss. 107-111.
Aka, İ. (2012). “Timur”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 41, ss. 173-177.
Alan, H. (2021). “Timurlular”. Editörler H. Palabıyık & O. Çetin, Müslüman Türk Devletleri II (C. 9, ss. 125-185). Siyer Yayınları.
Algar, H. (1996). “Hâcegân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 14, s. 431.
Ali Şir Nevâi (with Eraslan, K.). (1979). Nesâyimu’l-Mahabbe min Şemâyimi’l-Fütüvve. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Amir Temur Kuragan. (1992). Zafer Yolu. Nur Neşriyat.
Andican, A. A. (2017). “Tüzükat-ı Timuri Gerçek mi ve Geçerli Bir Birincil Tarihi Kaynak Olarak Kullanılabilir mi?” Türkiyat Mecmuası, 27(2), 33-83. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.370045
Aslanapa, O. (1995). “Hazret-i Türkistan Hoca Ahmed Yesevî ve Türbesi”. Erdem, Hoca Ahmed Yesevî Özel Sayısı, Cilt 7, Sayı 21, ss. 975-979.
Aybakan, B., & Dönmez, İ. K. (2004). “Meşrû”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 29, ss. 378-383.
Cebecioğlu, E. (1997). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Rehber Yayınları.
Çam, E. (1977). Siyaset Bilimine Giriş. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları.
Çoruhlu, Y. (2000). “Türbenin Mimari Özelliği”. Türkistan’ın Piri Hoca Ahmed Yesevî ve Külliyesi. Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı Yayınları, ss. 59-87.
Daver, B. (1993). Siyaset Bilimine Giriş. Siyasal Kitabevi.
Daye, N. (2013). Sufilerin Seyri Mirsadu’l-İbad (H. Uygur, Çev.). İlk Harf Yayınevi.
Doğan, G. (2020). Emir Timur’un İslam Dini ve Din Adamlarına Bakışı (Tez No: 609602) [Sinop Üniversitesi Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi]. YÖK Tez Merkezi.
Duverger, M. (1964). Politikaya Giriş (S. Tiryakioğlu, Çev.). Varlık Yayınları.
Eraslan, K., & Tosun, N. (2016). Yesevî’nin Fakr-nâmesi ve İki Farsça Risalesi. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları.
Ergin, M. (1983). Dede Korkut Kitabı. Boğaziçi Yayınları.
Erşahin, S. (2018). Anadolu’da İslam Yönetim Kültürüne Tasavvufun Katkısı: Necmuddin Daye’nin Yönetici Tiplemesi (Editörler O. Şimşek & C. Mövsümlü). Türksoy Yayınları, ss. 31-56.
Esin, E. (1989). “Ahmed Yesevî Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 2, ss. 162-163.
Foucault, M. (2005). Özne ve İktidar (Çeviren I. Ergüden & O. Akınhay). Ayrıntı Yayınları.
Gulamov, Y. G., Nabiyev, R. N., & Vahabov, M. G. (1958). Özbekistan SSR Tarihi. Özbekistan Fan Akademiyası Tarih ve Arkeologya İnstitüti Yayınları.
Hasan, N. (2010). “Hoca Ahmed Yesevi ve Türk Hükümdarları (Emir Timur Örneği)”. Araşan Sosyal Bilimler Enstitüsü İlmî Dergisi, 9-10, ss. 9-10.
Hidayetov, G. A. (1992). Mening Canacan Tarihim. Okıtuvcı Neşriyat.
Hüsameddin b. Şerafeddin Müslimi. (1902). Risale-i Tevârih-i Bulgariye ve zikr-i Mevlana Hazret-i Aksak Timur ve Harab-ı Şehr-i Bulgar. Kazan Ünivirsititinin Tabhanesi.
İbn Arabşah. (1992). Acaibu’l-Makdur (U. Uvatov, Çev.). Mihnet Neşriyat.
İbn Arabşah (Neşr: el-Hımsi, A. F.). (1986). Acaibu’l-makdur fi Nevaibi Teymur.
İbni Arabşah. (2012). Acaibu’l Makdur: Bozkırdan Gelen Bela (D. A. Batur, Çev.). Selenge Yayınları.
İmam Gazali. (1974). İhyâu Ulûmi’d-Dîn, (A. Serdaroğlu, Çev.; C. 1). Bedir Yayınları.
İrpan, T. (1992). Temur ve Temuriler Sülalesinin Tangaları. Özbekistan Respublikası Fanlar Akademiyası Fan Naşriyatı.
Kafalı, M. (1979). Timur. İçinde İslam Ansiklopedisi (C. 12/1, ss. 336-346). MEB Yayınları.
Kapani, M. (1978). Politika Bilimine Giriş. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
Karaca, S. (2018). Nefahatü’l-Üns’ün İlk Türkçe Çevirilerinde Yeseviliğin İzleri. II. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu Bildirileri.
Kaşgarlı Mahmud. (1986). Divanü Lügat-it-Türk (B. Atalay, Çev.; C. 1). Türk Dil Kurumu.
Köprülü, M. F. (1981). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Köprülü, M. F., & Babinger, F. (with Kanar, M.). (1996). Anadolu’da İslamiyet (R. Hulusi, Çev.). İnsan Yayınları.
Küçükaşçı, M. S. (2009). Seyyid. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 37, ss. 40-43). TDV Yayınları.
Mallayev, N. M. (1976). Özbek Edebiyatı Tarihi Birinci Kitab. Okıtuvcı Neşriyat.
Masson, M. E. (2018). Hoca Ahmed Yesevi Türbesi. İçinde İ. Yesevi (Ed.), Kul Hoca Ahmed Yesevi Makaleler Kitabı. Arı Sanat Yayınevi.
Muhammadcanov, A. (1994). Temur ve Temuriler Saltanatı. Kamuslar Baş Tahririyatı.
Muminov, A., Babadzhanov, B., & Pollock, S. (2001). Amir Temur and Sayyid Baraka. Central Asiatic Journal, 45(1), 28-62.
Necmeddîni Dâye. (2013). Tasavvuf Yolu; Mirsadül-İbad (H. Baltacı, Çev.). Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları.
Nurmuhammedoğlu, N.-B. (1993). Hoca Ahmed Yesevî Türbesi. Türk Eximbank Kültür Dizisi.
Ocak, A. Y. (2017a). İslam Tarihinin Mitolojik Kültüründen Kaynaklanan Sosyo-Politik bir Problemi: Mehdilik ve Mehdici Hareketler. İçinde Selçuklular Osmanlılar ve İslam Tespitler, Problemler, Öneriler (ss. 32-52). Timaş Yayınları.
Ocak, A. Y. (2017b). Türkiye Tarihinde Sufi Tabanlı Toplumsal Hareketlerin İdeolojik Dünyalarına Dair Önemli bir Kavram: Kutup. İçinde Selçuklular Osmanlılar ve İslam Tespitler, Problemler, Öneriler (ss. 24-31). Timaş Yayınları.
Oruç Bey (Haz. Atsız, N.). (t.y.). Oruç Bey Tarihi. Tercüman.
Prelot, M. (1972). Politika Bilimi (N. Önal, Çev.). Varlık Yayınları.
Rahimov, K. (2021). Hacegan-Nakşibendiyye Tarikatı ve Yedi Pir. Fecr Yayınevi.
Safi, M. A. b. H. (haz. Kısakürek, N. F.). (1983). Reşahat Ayn-el Hayat: Can Damlaları. Kamer Neşriyat.
Semenov, A. A. (1960). Gur-i Emir” Türbesinde Timur’un ve Ahfadının Mezar Kitabeleri (A. İnan, Çev.). Belleten, 24(93), 139-170. https://doi.org/10.37879/ttkbelleten.1262798
Smağulov, E., & Turyakubov, M. (1998). Türkistannın Ortagasırlık Tarihi. Muras Neşriyat.
Stubtelny, M. E. (2007). Timurids in Transition: Turko-Persian Politics and Acculturation in Medieval Iran. Brill.
Şami, N. (1987). Zafername (N. Lugal, Çev.). Türk Tarih Kurumu.
Taneri, A. (1975). Türk Devlet Geleneği. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi.
Tekin, K. H. (2000). Hoca Ahmed Yesevî Türbesi (Tez No: 97355) [Hacettepe Üniversitesi Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi]. YÖK Tez Merkezi.
Togan, A. Z. V. (1970). Umumi Türk Tarihine Giriş I (2. bs). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Togan, İ. (1994). Uluğ Bey Zamanında Yasa ve Şeriat Tartışmaları. Tarih Çevresi, 10, 9-16.
Tosun, N. (2007). Emîr Timur ve Timurlular’ın Tasavvuf Ehli ile Münasebetleri. 407-418.
Turan, Osman (1969). Türk-Cihan Hakimiyeti Mefkûresi Tarihi, İstanbul, Turan Neşriyat Yurdu.
Türk Dil Kurumu Büyük Sözlük. (t.y.). Türk Dil Kurumu. Geliş tarihi 10 Mart 2017, gönderen http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.
Uğurlu, K. (1995). Yesevî Külliyesi. Erdem, 7(21), 981-986.
Uludağ, S. (1991). Ârif. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 3, ss. 361-362..
Yesevî, H. A. (1308). Risale der Makamât-ı Erbain (Hucendli Kadı Mahdum Nebi Can Hatif, Çev.).
Yezdi, Ş. A. (haz. Eşraf, A., & Bababekov, H.). (1997). Zafername. Şark Neşriyatı.
Yusuf Has Hacib. (1996). Günümüz Türkçesi ile Kutadgu Bilig Uyarlaması (F. Silahdaroğlu, Çev.). Kültür Bakanlığı.
Yusuf Has Hacib, & Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III İndeks. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Yüksel, M. Ş. (2021). Timurlularda Din-Devlet İlişkisi. Türk Tarih Kurumu.