Makale Yan Taraf
DOI:
10.59402/EE006202405Özet
Türklerin aksakalı Hoca Ahmed Yesevî’nin fikir-görüşleri, tarikati ve takipçilerine olan ilgi ve alaka çok eski dönemlerden başlamıştır. Türkistan topraklarında yaşamış olan birçok dinî-tasavvufi simalar, şair ve edipler gibi Hoca Ahmed Yesevî’nin şahsiyeti, görüşleri ve edebi mirası, Sovyet döneminde rejim tarafından eleştirilmiş, tahkir edilmiş, uzun bir süre Hoca Ahmed Yesevî’nin eserlerinin bilimsel yönden incelenmesine izin verilmemiştir. 1970’li yıllarda, Hoca Ahmed Yesevî’nin milli düşünce, kültür, dil, edebiyat ve tasavvuf tarihi üzerindeki misli görülmeyen hizmetlerini objektif şekilde değerlendirmek için yapılan bazı çalışmalar da sert bir şekilde tenkit edilmiş, subjektif açıdan yaklaşılarak “reaksiyon şair, mistik şair” olarak eleştirilmiştir. Buna rağmen Türkistan halkları hiçbir zaman bu ulu zatın mübarek ismini ve hikmetli sözlerini unutmamış, gönüllerinden asla çıkarmamıştır. Birçok engel ve takiplere rağmen, Özbek bilim adamları kendi imkânları dâhilinde Hoca Ahmed Yesevî’nin ilmî mirasını tetkik etmeye ve ilim, edebiyat dünyasına ve halka yaymaya çalışmıştır. Örneğin, Özbekistan’da Abdurrahman Sâdî, Abdurrauf Fıtrat, Âlim Şerefiddinov, İbrahim Muminov, Ergaş Rustamov, Abdulkadir Hayıtmetov, İbrahim Hakkul, Arif Usman, Necmeddin Kamilov gibi bilim adamları tarafından Hoca Ahmed Yesevî’nin hayatı, eserleri ve düşünceleri hakkında bazı çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bunlardan birkaçı meşhur Özbek akademisyeni Prof. Dr. Abdurrauf Fıtrat’ın makaleleridir. Bu yazıda merhum Abdurrauf Fıtrat’ın bu çalışmaları tahlil edilerek değerlendirilecek, Yesevîlik çalışmalarına yaptığı katkıları üzerinde durulmuştur.
Kaynaklar
Baltabayev, H. (2019). Fıtrat ve ceditçilik. Aktaran Yusuf Avcı. Hiper yayın.
Borovkov, A. (1948). “Opredelenie Yazıka Hikmetov Ahmada Yesevî”. Sovetskoye Vostokovedenie (Sovyet Doğu Bilimciliği Dergisi). No 5, 229‑250.
Eraslan, C. (1996) “Fıtrat, Abdürraûf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cild 13, ss. 48-49.
Erşahin, S. (2016). “Ahmed Yesevî Sovyet Rejimine Karşı: Sovyetlerin Ahmed Yesevî İle Mücadelesi”, Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî, Uluslararası Sempozyum Bildiriler, 2.cilt, ss. 1210-1226.
Erşahin, S. (2021).Türkistan’ın Milli Uyanışında Özbek Cedidciler Abdurrauf Fıtrat Örneği. Merkezi Asya Araştırma Merkezi (MAMER).
Fıtrat, A. (1927). “Ahmed Yesevî”. Maarif ve Oqıtğuçi Dergisi, Sayı 7-8, 39-43.
Fıtrat, A. (1928). “Yesevî Ekolü Şairleri Hakkında İncelemeler”. Maarif ve Oqıtğuçi Dergisi, Sayı 5-6, 49-52.
Fıtrat, A. (1927). Sarf. Maneviyat Yayınevi.
Fıtrat A. (1928). Özbek Edebiyatı Numuneleri. Semerkand.
Fıtrat, A. (1995). Edebiyat Kaideleri. Okituvçi Yayınevi.
Fıtrat, A. (1997). Aruz Hakkında. Okituvçi Yayınevi.
Fıtrat, A. (2000). Seçme Eserler. C. 2. İlmî Eserler Serisi. Hazırlayan H. Baltabayev, Maneviyat Yayınevi.
Hakkulov, İ. (1995). Özbek Tasavvuf Şiirinin Şekillenişi ve Gelişimi. Doktora Tezi.
Hakkul, İ. (2004). “Oldingdan okkan suvning kadri…” 1 Ekim Özbekistan Edebiyatı ve Sanatı Gazetesi.
Hamidî, H. (2004). “Ahmed Yesevî”. 14 Mayıs İşanç Gazetesi.
Hayitmetov, A. (1993). “Özbek Edebiyatında Halkçillik ve Halkçil Uslub Hakkında”. Özbek Dili ve Edebiyatı Dergisi, Sayı 1, 13-14.
Hazinî. Cami’ul-Mürşidîn. Berlin, Staatsbibliotek Kütüphanesi, No: 2847.
Hazinî. Cevâhir’ül-Ebrâr min Emvâc’il-Bihâr. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar Bölümü, No: 3893.
Kamilov, N. (1996). Tasavvuf ya da Kâmil İnsan Ahlakı. Yazuvçi Yayınevi.
Kasimov, B. (1993). “Hikmetler Şiiriyatı”. Özbekistan Edebiyatı ve Sanatı Gazetesi, no: 29.
Köprülü, F. (1991). Türk Edebiyatında Mutasavvıflar. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Mallayev, N. (1976). Özbek Edebiyatı Tarihi. Okituvçi Yayınevi.
Muminov, İ. (1969). Seçme Eserler. C. 1. Fen Yayınevi.
Oçilov, E. (2004). “Har Ne Kilsang, Oşik Kilğil…” 14 Aralık İşanç Gazetesi.
Özbekistan Fenler Akademisi Doğu Bilimleri Enstitüsü’ndeki Hoca Ahmed Yesevî Hikmetlerinin El Yazma Kataloğu. (2006).
Rüstemov, E. (1972). “Ahmed Yesevî Hikmetlerinde Tarih ve Hayat Sedası”. Özbek Dili ve Edebiyatı Dergisi, Sayı 4, 21-25.
Rüstemov, E. (1972). “Ahmed Yesevî Hikmetlerinde Tarih ve Hayat Sedası”. Özbek Dili ve Edebiyatı Dergisi, Sayı 5, 22-28.
Sâdî, A. (1922). “Yesevî Kim İdi?” İnkılap Dergisi, Sayı 5, 41-42.
Sığnakî, İ. H. Risale der Tercüme-i Ahmed Yesevî. Biruni Doğu Yazmaları Merkezi.
Şerefiddinov O. (1939). Özbek edebiyatı 15 yılda Özbek Sovyet edebiyatı. Güzel Edebiyat Devlet Yayınevi, B. 7- 43.
Şeyhzâde, M. (1973). Eserler, C.5. Gafur Gulam Edebiyat ve Sanat Yayınevi.
Toyçiev, U. (1999). “Ahmed Yesevî ve Özbek Şiir Düzeni”. Özbek Dili ve Edebiyatı, Sayı. 2, 15-18.
Usman, A. (1991). “Vahdet Şarabın İçdim’ (Yesevîyye Tarikatı)”. Mülakat Dergisi, Sayı 6, 51-57.
Yesevî Kim İdi? (1994). Makaleler ve Hikmetlerden Parçalar. Hazırlayan B. Dostkarayev, Halk Mirası Yayınevi.
“Yesevî, Ahmed”. (1970). Büyük Sovyet Ansiklopedisi. C.2. Bolşaya Sovetskaya Ensiklopediya Yayınevi.
Yesevî, Ahmed. (1991). Hikmetler. Hazırlayan İbrahim Hakkul, Gafur Gulam Edebiyat ve Sanat Yayınevi.
Yesevî, Ahmed. (2000). Divan-ı Hikmet”ten Seçmeler. Hazırlayan K. Eraslan, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.