Makale Yan Taraf
DOI:
10.59402/EE007202508Özet
Hacı Bektaş Veli öğretisinin ve Bektaşiliğin en temel niteliklerinden biri Horasan tasavvufu ve Hoca Ahmet Yesevi’nin izleri ve etkilerinin bulunmasıdır. Günümüzde Horasan; İran, Afganistan ve Türkmenistan’ı kapsayan bir bölgedir. Anadolu irfanında Horasan bölgesinin ve oradan Anadolu’ya aktarılan marifetinin çok önemli yeri vardır. Bu aktarma faaliyeti Türkmen göçebe sufi dervişler vasıtasıyla gerçekleştirilmiştir. Bu sebeple Menakıbnamelerde yer alan ve Anadolu’ya yerleşen Türkmen göçebe dervişler için Horasan Erenleri tabiri kullanılmaktadır. Bu Türkmen dervişlerinin genel olarak Yesevî, Vefâî, Nakşibendî, Rıfaî, Haydarî veya Kalenderî gibi tarikatlara intisap ettikleri görülmektedir. Horasan Erenlerinin Anadolu’ya intikallerinin Malazgirt Savaşı sonrasında başlayıp XIV. yüzyıla kadar kademeli şekilde devam ettiği görülmektedir. Bu süreçte Anadolu’ya dağılarak ve kritik bölgelerde tekkelerini kurarak halkı irşat etmeye başlamışlardır. Horasandan Anadolu’ya intikal eden bu Türkmen ulularından en önemlisi Hacı Bektaş Velidir. Hacı Bektaş Velî, Sulucakarahöyük ve civarında bölge halkının İslam’a girmesi yönünde telkinlerde bulunmuş, ayırt etmeden tüm insanlara hep beraber yaşamayı, hoşgörüyü, insani değerlerin kıymetini ve Allah’ın affediciliğini içeren bir düşünce ile yaklaşmıştır. Hacı Bektaş Veli’nin Horasan bölgesinden, Horasan tasavvuf ikliminden ve marifetinden Anadolu’ya taşıdığı Ehlibeyt sevgisi, Yesevilik öğretisi ve ideali asırlar boyu Türk Milletinin fütuhat gayesinin önünü aydınlatan bir ışık olmuştur.
Kaynaklar
Aday, E. (2014). Horasan Erenlerinin menkıbevi şahsiyetlerindeki ortak özellikler. Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı Yayınları.
Ali b. Osman Hücvirî. (1982). Hakikat Bilgisi Keşfu’l-Mahcûb, Hazırlayan Süleyman Uludağ. 1. Basım, Dergah Yayınları.
Arslanoğlu, İ. (1992). Şah İsmail Hatayî ve Anadolu Hatayîleri. Der Yayınları.
Altunkaynak, M. (2016). Horasan Tasavvuf Ekolü ve Özellikleri. Turkish Studies, 11 (2), ss. 127-148. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.9393
Bahadır, İ. (2014). Alevi-Bektaşi İnancına Göre Kadın. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 32, ss. 13-28.
Barkan, Ö. L. (1993). Kolonizatör Türk Dervişleri. Hamle Yayınları.
Barthold, V. V. (2004). Orta Asya Türk Tarihi Dersleri. Çağlar Yayınları.
Bolat, A. (2003). Bir Tasavvuf Okulu Olarak Melâmetîlik. İnsan Yayınları.
Çetin, O. (1998). “Horasan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 18, ss. 234-241.
Çetinkaya, B. A. (1999). Bir Anadolu Ereni Hacı Bektaş-ı Veli: Hayatı, Eserleri ve İnsan Anlayışı. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 3, 350-352.
Demircan, M. N. (1997). Sivas Kaynaklı Cönkler Üzerinde Tetkik. (Tez No: 63976) [Cumhuriyet Üniversitesi Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi]. YÖK Tez Merkezi.
Doğrul, Ö. R. (1950). İslâm Tarihinde ilk Melâmet; Melamete Ait En Eski Vesikanın Tercümesi. İnkılap Kitapevi.
Doğan Turay, E. (2021). Bir Bütünün Parçası Hacı Bektaş Veli’nin Hacılığı ve Hac Yolculuğu. Hacı Bektaş Veli, Hazırlayanlar Ahmet Taşğın & Erdal Aksoy, Kültür Bakanlığı Yayınları, ss. 61-80.
Eraydın, S. (1994). Tasavvuf ve Tarikatlar. 4. Baskı. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Ergun, S. N. (1946). Bektaşi Şairleri ve Nefesleri. Cilt I-II, İstanbul Maarif Kitaphanesi.
Ergun, S. N. (1931). Bektaşi-Kızılbaş Alevi Şairleri ve Nefesleri. Maarif Kitaphanesi.
Erkaya, M. E. (2015). Tarikatların Teşekkülü Öncesi Dönemde Kur’an Kaynaklı Tasavvuf Kavramları. Otto Yayınları.
Evliyâ Çelebi. (1999). Evliya Çelebi Seyahatnamesi. 3. Kitap, Yapı Kredi Yayınları.
Fığlalı, E. R. (1984). İmâmiyye Şîası. Selçuk Yayınları.
Fütüvvetnamey-i Bektaşiyye. (2022). Yayına Hazırlayan Hüseyin Türkmen & İrfan Dağdelen. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
Karakaş, S. (2014). “Kadim İran Dinlerinin Türk İnanç Tarihindeki Yeri”, The Journal of Academic Social Science Studies, Sayı 27, 185-202. https://doi.org/10.9761/JASSS2447
Koca, Ş. (2000). Bektaşî Kültür Argümanlarına Göre Yeniçeri Ocağı ve Devşirmeler: Öndeng Songung. Nazenin Yayınları.
Köprülü, F., & Babinger, F. (2003). Anadolu’da İslamiyet. İnsan Yayınları.
Köprülü, M. F. (1979). “Hacı Bektaş Veli”, Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, 2. Cild, ss. 461-464.
Kuşeyri, A. (1991). Risale (Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyri Risalesi), Hazırlayan Süleyman Uludağ. Dergah Yayınları.
Ocak, A. Y. (1996). Türk Sufiliğine Bakışlar. İletişim Yayınları.
Öztürk, M. (2001). Anadolu Erenlerinin Kaynağı Horasan (Moğol İstilasına Kadar). Kültür Bakanlığı Yayınları.
Özmen, İ. (1994). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi, Cilt 1-5. Saypa Yayınları.
Piyadeoğlu, C. (2023). Güneş Ülkesi Horasan (Büyük Selçuklular Dönemi). Kronik Kitap Yayınları.
Taşğın, A. (2009). “Hacı Bektaş’ın Rum’a Gelişi: Seyahati ve Rum Erenleriyle Karşılaşması”, Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaş Veli Sempozyumu Bildirileri, Yayına Hazırlayan Filiz Kılıç, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2009, ss. 1-9.
Taşğın, A. (2014). “Menkıbelerin Kurduğu Zaman ve Mekân: Ahmed Yesevi ve Hacı Bektaş Örneği”, Uluslararası İpek Yolunda Türk Dünyası Ortak Kültür Mirası Bilgi Şöleni Bildirileri, Editör Fahri Atasoy, Türk Yurdu Yayınları, ss. 267-272.
Taşğın, A., & Atay Ö. (2019). “Horasan’dan Konya’ya Türkistan – Horasan Marifetinin Göçü: Fütüvvetin Son Meydanı Olarak Konya”, Geçmişten Günümüze Göçler Konya Kitabı XVII, Editör Alaattin Aköz & Doğan Yörük & Haşim Karpuz, Konya Ticaret Odası Yayınları, ss. 155-184.
Taşğın, H., & Taşğın, A. (2024). “Hacı Bektaş Veli Velayetname’sinin Anlam Dünyası: Hoca Ahmet Yesevi Velayetname’de”. Reassessing The Heritage of Khoja Ahmet Yasawi. Edited by Mahmut Erol Kılıç & Maulen Sadykbekov, IRCICA&Historical and Culturel Museum Reserve “Azret Sultan”, ss. 219-234.
Ülken, H. Z. (2003). Anadolu’nun Dini Sosyal Tarihi Öncüler: Barak Baba, Geyikli Baba, Hacı Bektaş, Yayına Hazırlayan Ahmet Taşğın. Kalan Yayınları.
Üremiş, A. (1996). Türkiye Selçuklularında Tasavvufi Hareketler. (Tez No: 52965) [İnönü Üniversitesi Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi]. YÖK Tez Merkezi.
Velayetname: Menakıbı Hacı Bektaş Veli. Yayına Hazırlayan Abdulbaki Gölpınarlı. İnkılap Kitabevi.
Yaman, A. (2022). Şah-ı Merdan’a Talip Olanlar: Kızılbaşlar Aleviler Bektaşiler (Temel Bilgiler). La Kitap.
Yıldırım, A. (1997). Başlangıcından Günümüze Alevi Bektaşi Deyişleri. Cilt I-II, Uyum Yayınları.
Yılmaz, H. K. (2004). Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. 10. Baskı, Ensar Neşriyat.
Yüce, A. (2000). Klâsiklerimiz El-Lüma. Tasavvuf-İlmî ve Akademik Araştırmalar Dergisi, 1(3), 185-195.