The concept of irfan in Kaygusuz Abdal’s thought and its representation through ‘sound’ in Dolab-nâme
DOI:
https://doi.org/10.59402/EE008202506Keywords:
Kaygusuz Abdal, Irfan, Dolâbnâme, Devriyye, Khorasan-Anatolian Wisdom Tradition.Abstract
Kaygusuz Abdal, who lived in the 14th century, is one of the most prominent representatives of the Anatolian Abdal tradition and the wisdom (irfan) tradition rooted in the Horasan-Turkestan-Anatolia region. After serving for forty years at the Abdal Musa lodge in Elmalı, he established a Sufi lodge in Egypt and authored numerous literary works. This study explores the main concepts and theories reflecting Kaygusuz Abdal’s understanding of irfan as presented in his works, with a particular focus on their reflections in the qasida Dolâbnâme. The qasida Dolâbnâme, which narrates Kaygusuz Abdal’s question to a waterwheel known as the “Dolab-ı Muhammedi” on the Asi River and the wheel’s response, includes themes such as the theory of cyclical existence (devir) and the doctrine of unity (wahdat). However, this study interprets the poem within a framework of mystical knowledge shaped by theories such as Divine Beauty (İlâhi Güzellik) and the Primordial Covenant (Bezm-i Elest), both of which explain existence through the concept of ‘sound’. The research is based on historical and interpretive approaches, and the data has been gathered through literature review. While various works by Kaygusuz Abdal have been used as primary sources, the sample of the study is limited to his qasida Dolâbnâme. The data is analyzed within the framework of theories that interpret the notion of irfan through sound. Ultimately, the study finds that Dolâbnâme contains references to Persian literary sources, Qur’anic verses, and prophetic figures; that the concept of ‘sound’ is employed in a context pointing to existence; and that the waterwheel, functioning like a musical instrument producing ‘sound’, symbolizes a turn toward the truth of being -thus reflecting Kaygusuz Abdal’s unique understanding of irfan.
Downloads
References
Affifi, A. E. (1975). Muhyiddîn İbnu’l-Arabî’nin Tasavvuf Felsefesi. (M. Dağ, Çev.) Ankara Üniversitesi, İlâhiyat Fakültesi Yayınları.
Akalın, M. (1979). Kaygusuz Abdal’ın Gevher-nâmesi. Edebiyat Ve Beşeri Bilimler Dergisi, ss. 189-198.
Akdoğan, B. (2009). Fethullah Şirvânî ve Mûsikî Risâlesi Mecelletun Fi’l-Mûsîka. Bilge Ajans & Matbaa.
Akdoğan, B. (2010). Türk Din Musikisi Dersleri. Bilge Ajans.
Alper, Ö. M. (2003). “İrfaniyye”, Türkiye Diyanet Vakfi İslâm Ansiklopedisi, Cilt 22, ss. 444-447.
Alşan, M. H. (2012). Horasan Erenleri, Melâmetiler, Ahiler, Bacılar, Gazîler, Abdallar. Kurtuba Kitap.
Alvan, T. (2020). Klasik Türk Şiirinde Dolab-nâme Hakkında Mülahazalar. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 60 (2), ss. 443-476.
Arısoy, M. (1988). Seydi’nin El-Matla Adlı Eseri Üzerine Bir Çalışma. (Tez No: 5112) [Marmara Üniversitesi Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi]. Yök Tez Merkezi.
Âşık Paşazade. (2003). Osmanoğullarının Tarihi. (K. Yavuz, & M. A. Saraç, Çev.) K Kitaplığı.
Ay, R. (2020). Anadolu’da Derviş ve Toplum. Kitap Yayınevi.
Barkan, Ö. L. (1942). İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler. Vakıflar Dergisi, ss. 279-304.
Boz, M. (2025). Hacı Bektaş Veli ve Horasan Bağlantısı. Edeb Erkan, (7), 135-153. https://doi.org/10.59402/EE007202508
Burchkhardt, T. (2017). Doğuda ve Batıda Kutsal Sanat. İnsan Yayınları.
Cebecioğlu, E. (2020). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Otto Yayınları.
Ceyhan, A. (1994). Bedr-i Dilşad’ın Murad-name’si. (Tez No: 27176) [Marmara Üniversitesi Yayınlanmış Doktora Tezi]. Yök Tez Merkezi.
Demirci, M. (1997). “Hakîkat-ı Muhammediyye”, Türkiye Diyanet Vakfi İslâm Ansiklopedisi, Cilt 15, ss. 179-180.
Düzenli, P. (2014). İslam Kültür Tarihinde Musiki. İstanbul: Kayıhan Yayınları.
Ergun, S. N. (2017). Bektaşî Şairleri ve Nefesleri. Ankara: Çolpan Yayınları.
Eskigün, K. (2006). Klasik Türk Şiirinde Efsanevi Kuşlar. (Tez No: 204533) [Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi]. Yök Tez Merkezi.
Ferîdüddin Attâr. (2016). Mantıku’t-Tayr. Kapı Yayınları.
Firdevsî. (1994). Şehname, Cilt 1, Milli Eğitim Bakanlığı.
Gedik, N. (2016). Türk Edebiyatında Manzum Devriyye. (Tez No: 453060) [Marmara Üniversitesi Yayınlanmış Doktora Tezi]. Yök Tez Merkezi.
Gölpınarlı, A. (2013). Kaygusuz Abdal, Hatayî, Kul Himmet. Kapı Yayınları.
Gölpınarlı, A. (2017). Alevî-Bektâşî Nefesleri. İnkılap Yayınları.
Gündüzöz, G. (2018). Tasavvuf Tarihinde Nazarî İrfan Geleneği- Tarih, Teori ve Problemler. Fecr Yayınları.
Güray, C. (2012). Anadolu’da İnanç ve Müzik İlişkisinin Sema-Semah Kavramları Çerçevesinde İncelenmesi. (Tez No: 312550). [Ankara Üniversitesi Yayınlanmış Doktora Tezi]. Yök Tez Merkezi.
Güray, C. (2017). Bin Yılın Mirası-Makamı Var Eden Döngü: Edvar Geleneği. Pan Yayıncılık.
Güzel, A. (1982). Kaygusuz Abdal’ın Eserlerinde “Su” Motifi. II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. 2, ss. 221-233. Başbakanlık Basımevi.
Güzel, A. (1999). Kaygusuz Abdal (Alâeddin Gaybî) Menâkıbnâmesi. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Güzel, A. (2019). Abdal Musa Velâyetnâmesi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Güzel, A. (2021). Şehzâde Alaâddin Gaybî Kaygusuz Abdâl Külliyatı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Güzel, A. (2024). Kaygusuz Abdal. Akçağ Yayınları.
İbn Arabî. (2001). Fütûhat-ı Mekkiye, Cilt 1, (S. Alpay, & H. M. Varlı, Çev.). Esma Yayınları.
İhvan-ı Safa. (2017). İhvan-ı Safa Risaleleri, Cilt 1, (A. Kahraman, Dü., & B. A. Ali Durusoy, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
İnalcık, H. (2018). Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet. Türkiye İş Bankası Yayınları.
Kara, M. (2017). Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. Dergah Yayınları.
Karamustafa, A. T. (2014). Mysticism, Messianism and the Construction of Religious Authority in İslam. O. Mir-Kasimov (Ed.) in, A Medieval Turkish Saint and the Formation of Vernacular İslam in Anatolia (pp. 329-342). Brill.
Kaya, M. (2009). “Sudûr”, Türkiye Diyanet Vakfi İslâm Ansiklopedisi, Cilt 37, ss. 467-468.
Kaygusuz Abdal. (2010). Saray-nâme. (A. Güzel, Dü.) Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Kaygusuz Abdal. (2017). Dil-güşa. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Kaygusuz, A. (2024). Kitâb-ı Miğlâte. (A. Üstündağ, Çev.). Herat Yayınları.
Kaygusuz, İ. (2005). Anadolu Bilgeleri. Su Yayınları.
Kılıç, M. E. (2011). Anadolu’nun Ruhu. Sufi Kitap.
Koç, F. (2017). Abdülaziz b. Abdülkâdir Merâgî ve Nekâvetü’l-Edvârı’ı. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
Koç, M. Ş. (2022). Kaygusuz Abdal’ın Saraynâme Adlı Eserinde Tasavvuf Anlayışı. (Tez No: 774842) [Akdeniz Üniversitesi, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi]. Yök Tez Merkezi.
Köprülü, F. (2012). Anadolu’da İslâmiyet. Akçağ Yayınları.
Köprülü, F. (2013). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Akçağ Yayınları.
Köprülü, O. F. (1988). “Abdal Musa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 1, ss. 64-65.
Kutluer, İ. (2000). “İlim”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 17, ss. 109-114.
Mélikoff, İ. (2019). Uyur İdik Uyardılar. (T. Alptekin, Çev.) Demos Yaynları.
Mostafavi, M. (2016). 13. Yüzyılın Büyük Mutasavvıfı Evhadeddin-i Kirmani ve Anadolu Tasavvufundaki Yeri. Kitap Yayınevi.
Ocak, A. Y. (2016a). Ortaçağlar Anadolu’sunda İslam’ın Ayak İzleri- Selçuklular Dönemi. Kitap Yayınevi.
Ocak, A. Y. (2016b). Kalenderîler. Timaş Yayınları.
Oktay Uslu, Z. (2020). Erken Dönem Bektaşî ve Abdal Şiirinde Farsçanın Rolü: Kaygusuz Abdal Örneği. Türklük Bilgisi Araştırmaları, ss. 251-264.
Öksüz, Y. (2024). Yunus Nefesli Bir Şair: Kaygusuz Abdal. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 9 (2), ss. 450-469.
Öz, B. (2001). Alevilik Nedir. Der Yayınları.
Özdem, R. (2018). Kaygusuz Abdal’ın Vücûd-nâme Adlı Eserinin Tasavvufi Tahlili. (Tez No: 527947) [Akdeniz Üniversitesi, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi]. Yök Tez Merkezi.
Özmen, İ. (1998). Alevî-Bektaşî Şiirleri Antolojisi, Cilt 1-2. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Öztürk, A. (2003). Dini-Tasavvufi Edebiyatımızda Dolapnâme Türü ve Ahmed Hayâlî’nin “Tolabnâme” İsimli Kadîdesi. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, II (3), ss. 87-101.
Öztürk, Y. N. (Dü.). (2019). Surelerin İniş Sırasına Göre Kur’an’ı Kerim Meali. Yeni Boyut Yayınları.
Rumî, M. C. (2012). Mesnevî. Panama Yayınları.
Sever, M. (2016). Dîvân-ı Kaygusuz Abdâl. Helke Yayıncılık.
Seyirci, M. (1999). Abdal Musa Sultan. Der Yayınları.
Sezikli, U. (2007). Abdülkâdir Merâgî ve Câmiu’l-Elhan’ı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
Shefer-Mossensohn, M. (2019). Osmanlı’da Bilim. (K. Oğuz, Çev.) Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Şahin, H. (2020). Dervişler, Fakihler, Gaziler: Erken Osmanlı Döneminde Dini Zümreler (1300-1400) (2 b.). Yapı Kredi Yayınları.
Şahin, İ. (2013). Kur’an’da İşitme/Sem Olgusu. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(2), s. 91-113.
Taşğın, A. (2013). Dediği Sultan Menakıbı. Çizgi Kitabevi Yayınları.
Taşğın, A., & Atay, Ö. (2019). Horasan’dan Konya’ya Türkistan – Horasan Marifetinin Göçü: Fütüvvetin Son Meydanı Olarak Konya. (A. Aköz, D. Yörük, & H. Karpuz, Ed.), Geçmişten Günümüze Göçler Konya Kitabı XVII (s. 155-184). Konya Ticaret Odası Yayınları.
Taşğın, A., & Taşğın, H. (2022). Kaygusuz Abdal Sultan’ın Vilayenamesi Nüshaları Üzerine. Nazım Hikmet Polat Armağanı (s. 251-254). içinde Ankara: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
Taşğın, A., & Taşğın, H. (2022). Klasik Metinlerin İzinde İki Sultan İki Taht: Vilayetname-i Kaygusuz Sultan Abdal Musa Sultan’ın Kaygusuz Abdal Sultan’ı İrşadı. A. Taşğın, E. Aksoy, A. Kültür, & H. Taşğın (Dü) içinde, Yedi İklim Çar Köşede Hacı Bektaş Veli (s. 151-178). Leiden: Sota Yayınları .
Taşğın, A., & Taşğın, H. (2024). XV.-XVI. Yüzyılda Yaşayan Erenlerin Menakıbnamelerinde Devlet Adamları: Bey ve Eren Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi. Düzenleyenler Z. Işık, & F. Akın, II. Uluslararası Türkistan’dan Anadolu’ya İrfan Geleneği: Abdal Ata Sempozyumu içinde (s. 120-135). Çorum Belediyesi Kültür Yayınları. DOİ: https://doi.org/10.59402/CS01202406
Tekin, E. (2024). İrfan” Fikrinin 13. - 15. Yüzyıl Orta Çağ İslam Dönemi Edvâr Kaynaklarındaki Yansımaları. (Tez No: 894958) [Erciyes Üniversitesi Yayınlanmış Doktora Tezi]. Yök Tez Merkezi.
Tekin, H. (1999). Lâdikli Mehmet Çelebi ve er-Risaletü’l-Fethiyye’si. (Tez No: 947204) [Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi].
Uluçay, Ö. (1994). Kaygusuz Abdal. Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
Uludağ, S. (1994). “Devir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 9, ss. 231-232.
Uludağ, S. (2003). “Mârifet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 28, ss. 54-56.
Uludağ, S. (2010). “Sülûk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 38, ss. 127-128.
Uludağ, S. (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
Uslu, R. (2018). Merâgî’nin Son Müzik Eseri Zevâid-i Fevâid-i Aşere. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
Uzun, M. İ. (1994). “Devriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, ss. 251-253.
Yücel, S. (2024). Kaygusuz Abdâl’ın Gülistan Adlı Eseri- Edebi ve Tasavvufî İnceleme. (Tez No: 898177) [Akdeniz Üniversitesi, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi]. Yök Tez Merkezi.
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Ezgi Tekin
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
The copyright of the articles published in Edeb Erkan holds to the author. The authors thus reserve the right to use all kinds of public transmission rights, including reproduction, representation, printing, publication, distribution and transmission via the Internet. Edeb Erkan should be listed as the publishing institution and provided that Edeb Erkan (EE) is referred in the publication. When cited, the name of the journal, the name of the article, the author(s) name, surname, number and publication year should be given.
Authors hold responsibility for their own opinions.
All articles published in this journal are licensed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License. The license permits non-commercial re-use of an open access article, as long as the author is properly attributed.
How to Cite
