Makale Yan Taraf
DOI:
10.59402/EE007202505Özet
Bu makalenin başlıca amacı 19. yüzyıldan günümüze (2024’e) kadar Bektaşilikle ilgili Arnavutça olarak hazırlanmış kitapların künyelerini sunmaktır. Bibliyografyaya dahil edilmiş kitaplar ekseriyetle Bektaşiler tarafından hazırlanmış ya da yayımlanmış eserlerdir. Fakat konu hakkında önemli olarak görüldüğünde Bektaşiler tarafından hazırlanmamış bazı eserler de listeye eklenmiştir. Kitapların künyeleri dışında makalede Bektaşiler arasında Arnavutça kitap üretiminin şartları ve geçirdiği evreler hakkında bir değerlendirme yapılmıştır. Arnavutça kitapların ortaya çıkmaya başlaması Arnavutçaya dayalı yazınsal sürecin olgunlaşmasının neticesi olarak görülebilir. Ayrıca, kitaplar daha kısa metinlerin sentezini yapan eserler değerlendirilebilir. Fakat Bektaşi düşüncesini yönlendirmeyi amaçlayan kaynaklar olan Arnavutça kitapların ortaya çıkması daha 19. yüzyıldan yani ilk dönemden itibaren görülür. Bununla beraber Arnavut Bektaşilerinin Arnavutça yazılı kültür kapsamında fikir ve düşünce hayatının nabzı –özellikle 20. yüzyılın ilk yarısında– önemli ölçüde dergilerde atmıştır. Arnavutça kitapların üretildiği yerler birçok defa Arnavutluk ya da Arnavut bölgelerinin dışındaki şehirlerde yapılmıştır. Diğer yandan, 1990’lı yıllarından itibaren kitap üretimini kolaylaştıran imkanların da sayesinde Arnavutça kitapların yayımlandığı en önemli merkez Arnavutluk olmuştur.
Kaynaklar
Aruçi, M. (1996). Naîm Fraşiri. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 13, ss. 195-197.
Başaran, S. (1994). Ebû Mihnef. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 10, ss. 188-189.
Birge, J. K. (1937). The Bektashi Order of Dervishes. Luzac & Co.
Çift, S. (2013). Son Bektaşi dedebabası Ahmed Sırrı Dedebaba. Ahmediyye Risâlesi ve Nefesler. Revak Kitabevi.
Clayer, N. (1990). L’Albanie, pays des derviches: Les ordres mystiques musulmans en Albanie à l’époque post-ottomane (1912-1967). Otto Harrassowiz.
Clayer, N. (1991). “La voix du bektachisme”: une revue bektachie albanaise publiée aux États-Unis (1954-1955). Anatolia Moderna = Yeni Anadolu(2), 227-235.
Clayer, N. (2004). Amerika Birleşik Devletleri’nde Yayımlanan Arnavut Bektaşilik Dergisi (1954-1955) Bektaşiliğin Yolu. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi (32), 241-254.
Clayer, N. (2013). Arnavut Milliyetçiliğinin Doğuşu. (H. Berktay, Çev.) Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Dani, D. (2023). La sacralizzazione della politica nell’Albania comunista (1944-1991). Accademia University Press.
de Jong, F. (2000). The Takīya of ‘Abd Allāh al-Maghāwirī (Qayghusuz Sulṭān) in Cairo: A Historical Sketch and a Description of Arabic and Ottoman Turkish Materials Relative to the History of the Bektashi Takiya and Order Preserved at Leiden University Library. Sufi Orders in Ottoman and Post-Ottoman Egypt and the Middle East: Collected Studies (s. 39-54). The Isis Press.
Dibra, F. (2020). The Albanian Lexicon of Evliya Çelebi’s Seyahatname in the Context of Old Albanian. B. Demiraj (Dü.) içinde, Altalbanische Schriftkultur – aus der Perspektive der historischen Lexikographie und der Philologie der Gegenwart – Akten der 6. deutsch-albanischen kulturwissenschaftlichen Tagung (27. September 2019, Buçimas bei Pogradec, Albanien) (s. 269-314). Harrassowitz Verlag.
Dibra, F. (2021). 19. Yüzyılda Arnavutluk’ta Kullanılmış Türkçe Üzerine Bir Dil İncelemesi: Güney Arnavutluk’ta Kaleme Alınmış Yunan Harfli Türkçe Bektaşi Cönkleri. (Tez No: 663190) [İstanbul Üniversitesi Yayınlanmış Doktora Tezi]. YÖK Tez Merkezi.
Dibra, F. (2021). Rima e syrit, rima e veshit. Maj 30, 2021 tarihinde https://peizazhe.com/2021/05/30/rima-e-syrit-rima-e-veshit/ adresinden alındı
Dibra, F. (2022). Sulejman Naibi dhe Divani i tij. Universiteti i Shkodërs “Luigj Gurakuqi”, Qendra e Studimeve Albanologjike - ACDA.
Dibra, F. (2022). Yunan Harfli Arnavutça Bir Güfte Mecmuasında Bulunan Altı Yunan ve Arap Harfli Türkçe Güfte. F. Korkmaz (Dü.) içinde, 9. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Bildiriler Kitabı (s. 391-426). İstanbul Üniversitesi Yayınları.
Dibra, F. (2024a). Përtej aljamiados: tekstet shqipe letrare të traditës islame me alfabet grek. Studime Filologjike 2022 (1-2), 89-128.
Dibra, F. (2024b). Përtej aljamiados: tekstet shqipe letrare të traditës islame me alfabet grek: (vijon nga numri paraardhës). Studime Filologjike 2022 (3-4), 51-86.
Duijzings, G. (2001). Religion and the Politics of Identity in Kosovo. Hurst & Company.
Duijzings, G. (2001b). Naim Frasheri’s Qerbelaja: Religion and Nationalism among the Albanians. Religion and the Politics of Identity in Kosovo (ss. 157-175). Hurst & Company.
Duman, E. (2020). Dervîş Mahfî Muhtâr-Nâme (inceleme-metin) (1a-31b. varaklar arası). (Tez No: 618798) [Kocaeli Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi]. YÖK Tez Merkezi.
Elsie, R. (1992). Albanian literature in the Moslem tradition: Eighteenth and early nineteenth century Albanian writing in Arabic script. Oriens, 33, 287-306.
Elsie, R. (1994). The Currents of Moslem and Bektash writing in Albania. Albanian Catholic Bulletin / Buletini Katolik Shqiptar, 15, 172-177.
Elsie, R. (2019). The Albanian Bektashi: History and Culture of a Dervish Order. I.B. Tauris.
Fortino, I. C. (1995). Struktura kulturore fetare në “Qerbelanë” e Naim Frashërit. Seminari XVII Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare (Përmbledhje e ligjëratave, referimeve, kumtesave dhe diskutimeve, Tiranë 16-31 gusht 1995) (s. 633-644). Eurolindja.
Fortino, I. C. (2000). Naim Frashëri: Kufij letrarë dhe pikëpamje krahasuese. Studime Filologjike (3-4), 24-39.
Frashëri, N. (1894). Mësime.
Gjinaj, M., & Bezhani, P. (2002). Libra në gjuhën shqipe për islamin: bibliografi. Rumeli Türkleri Vakfı.
Gjinaj, M., Bezhani, P., & Çuni, N. (2004). Bektashizmi në Shqipëri: bibliografi. Albpaper.
Hasluck, F. W. (1916). Geographical Distribution of the Bektashi. The Annual of the British School at Athens, 21, 84-124.
Hysa, M. (2000). Naim Frashëri si një përkthyes i një varianti të Kur’anit. Alamiada shqiptare II: Studime dhe recensione (s. 39-79). Logos-A.
Hysa, M. (2000a). Alamiada shqiptare I: Studime letrare. Logos-A.
Hysa, M. (2000b). Alamiada shqiptare II: Studime dhe recensione. Logos-A.
Kaleshi, H. (1976). Roli i shqiptarëve në letërsitë orientale. Seminari i kulturës shqiptare për të huaj 2 (Përmbledhje e ligjëratave të mbajtura në seminarin e vitit 1975) (ss. 151-217). Fakulteti Filozifik i Prishtinës.
Kaleshi, H. (2020). Letërsia shqipe Aljamiado. Përpjekja, 25 (36-37), 139-162.
Kaleši, H. (1956). Prilog poznavanju arbanaske književnosti iz vremena Preporoda (arbanaska književnost na arapskom alfabetu). Godišnjak Centra za balkanološka ispitivanja, 1, 352-388.
Kaleši, H. (1970). Albanska aljamiado književnost. Prilozi za Orijentalnu Filologiju 1966-67, 16-17, 49-76.
Kaliçani, B. S. (1999). Histori e Bektashizmit si sekt mistik islam. Shtëpia Botuese “Koha”.
Kim, S., & Bashkin, O. (2021). Revisiting Multilingualism in the Ottoman Empire. Review of Middle East Studies, 55 (1), 130-145.
Kokalari, M. (2009). Tezë diplome rreth letërsisë shqipe: Naim Frashëri (1846-1900). M. Kokalari, & N. X. Shehu (Dü.) içinde, Vepra, Vol. 1 (E. Kokalari, Çev., s. 250-331). Geer.
Koliqi, E. (1954). Influenze Orientali sulla letteratura albanese. Oriente Moderno, 34 (1), 25-42.
Krasniqi, N. (2017). Zhvillimi i kulturës shqiptare me ndikime orientale prej shekullit XVIII deri në fillimet e Rilindjes Kombëtare. Instituti Albanologjik.
Leezenberg, M. (2016). The Vernacular Revolution: Reclaiming Early Modern Grammatical Traditions in the Ottoman Empire. History of Humanities, 1 (2), 251-275.
Movako, M. (1999). Arnavutluk’ta Bektaşî Edebiyatı. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 6 (10), 51-60.
Mufaku, M. (2009). Lidhjet letrare shqiptare-arabe. ACFOS.
Myderrizi, O. (1955a). Letërsia shqipe me alfabetin arab. Buletin i Universitetit Shtetëror të Tiranës, Seria Shkencat Shoqërore, (2), 148-155.
Myderrizi, O. (1955b). Letërsia fetare e bektashive. Buletin i Universitetit Shtetëror të Tiranës, Seria Shkencat Shoqërore, (3), 131-142.
Norris, H. T. (1993). Islam in the Balkans: religion and society between Europe and the Arab world. University of South Carolina Press.
Norris, H. T. (2006). Popular Sufism in Eastern Europe: Sufi brotherhoods and the dialogue with Christianity and ‘Heterodoxy’. Routledge.
Öz, M. (1999). İbn Tâvûs. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 20, ss. 388-389.
Pirraku, M. (1978). Gjurmë të veprimtarisë letrare shqipe me alfabet arab në Kosovë. Dituria, 1-2, 77-128.
Pirraku, M. (1980). Gjurmë të veprimtarisë letrare shqipe me alfabet arab në Kosovë (II). Gjurmime albanologjike - Seria e shkencave filologjike 1979, 9, 203-236.
Pirraku, M. (1980). Gjurmë të veprimtarisë letrare shqipe me alfabet arab në Kosovë (III). Gjurmime albanologjike - Seria e shkencave filologjike 1980, 10, 203-224.
Popovic, A. (1995). À propos des status des Bektachis d’Albanie. A. Popovic, & G. Veinstein (Dü) içinde, Bektachiyya: Études sur l’ordre mystique des Bektachis et les groupes relevant de Hadji Bektach (s. 309-339). Éditions Isis.
Rexheb, B. (1984). The Mysticism of Islam and Bektashism. (B. Pogoni, Çev.). [Dragotti].
Rexhebi, B. (1970). Misticizma Islame dhe Bektashizma. Waldon Press.
Rexhebi, B. (1995). Misticizma islame dhe bektashizma (2 b.).
Rexhebi, B. (2016). Islamic Mysticism and the Bektashi Path. (H. Abiva, Çev.) Babagân Books.
Rexhepagiq, J. (2003). Dervishët dhe teqetë: në Kosovë, në Sanxhak dhe në rajonet e tjera përreth (Bot. 2 i plotësuar b.). (S. Riza, Çev.), Dukagjini.
Rossi, E. (1942). Credenze ed usi dei Bektasci. Studi e Materiali di Storia delle Religioni, 18, 60-80.
Sabev, O. (2018). Waiting for Müteferrika: Glimpses of Ottoman Print Culture. Academic Studies Press.
Salihu, H. (Dü.). (1987). Poezia e bejtexhinjve. Rilindja.
Shuteriqi, D. S. (1976). Shkrimet shqipe në vitet 1332-1850. Akademia e Shkencave e RP Shqipërisë, Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë.
Sinani, B. (2023, 11 13). The Qur’an, the nation, and the ideas of the enlightenment: A preliminary analyses of the 19th century Albanian translation of the Qur’an. Qu’est-ce que le Qur’ān européen. https://www.youtube.com/watch?v=9vdZXUf-uvI adresinden alındı
Skendo, L. (1927). Aktiviteti i shqipëtarëvet në Rumani. Diturija, 2(3), 87-96.
Skëndo, L. (1927). Disa dorëshkrime shqip me gërma tyrqishte. Diturija, 2(8), 288-299.
Trix, F. (1993). Spiritual discourse: Learning with an Islamic Master. University of Pennsylvania Press.
Trix, F. (1997). Alphabet conflict in the Balkans: Albanian and the Congress of Monastir. International Journal of the Sociology of Language, 128, 1-23.
Trix, F. (1999). The Stamboul Alphabet of Shemseddin Sami Bey: Precursor to Turkish Script Reform. International Journal of Middle East Studies, 31(2), 255-272.
Trix, F. (2009). The Sufi Journey of Baba Rexheb. University of Pennsylvania Press.