İnsan âlem ilişkisi bağlamında Seyyid Harun Veli

Öz

Bu çalışma, Seyyid Harun Veli’nin insan-âlem ilişkisine dair anlayışını, 14. yüzyılın başlarında Horasan’dan Anadolu’ya göç ederek Seydişehir’i kurma sürecini merkeze alarak incelemektedir. Analizin temel kaynağı, Seyyid Harun’un dokuzuncu göbekten torunu Abdulkerim bin Şeyh Musa tarafından 1554 yılında yazılan Makalât-ı Seyyid Harun Veli adlı menakıbnamedir. Makale, Makalât’ta sunulan insan-âlem tasavvurunun ikili bir yapıya sahip olduğunu savunur. Bir yanda, dünyevi iktidarı reddedip ilahi bir emirle yola çıkan Seyyid Harun’un, terk edilmiş bir antik kentin (Vervelid) kalıntıları üzerine yeni bir şehir inşa ederek dünyayı imar etme eylemi yer alır. Bu durum, dünyadan tamamen el etek çekmek yerine, ahiret için dünyayı bir faaliyet alanı olarak gören aktif bir züht anlayışını yansıtır. Diğer yanda ise, Makalât’ın son bölümünde detaylandırılan ve “dört kapı kırk makam” öğretisine dayanan tasavvufi yaratılış ve kâinat anlayışı bulunur. Seyyid Harun’un bir derviş olarak şehir kurması, Anadolu ve Balkanlar’da benzeri olmayan bir durumdur. Sonuç olarak çalışma, Seyyid Harun’un eylemlerinin, manevi hedef ile dünyevi çabayı birleştiren, coğrafyayı ve toplumu ruhen canlandıran bütüncül bir dünya görüşünün örneğini sunduğunu ortaya koymaktadır. Yeni bir bilme biçiminin kapılarını aralayıp, sahip olduğumuz bilme biçimlerine alternatif olarak âlemle kurduğumuz ilişkiyi gözden geçirmemizi sağlayacak bir bilgi üretmektedir.