20.-21. yüzyıl Arnavut tarihyazımında Tanzimat’ın incelenmesi
DOI:
https://doi.org/10.59402/EE008202515Anahtar Kelimeler:
Osmanlı İmparatorluğu, Tanzimat, Arnavutlar, İsyanlar, Bektaşi Tarikatı, Tarihyazımı.Öz
Osmanlı İmparatorluğu’nun XV. yüzyılın sonlarından XX. yüzyılın başlarına kadar Arnavut toprakları üzerindeki egemenliği, Arnavut tarihinin temel dönemlerinden birini teşkil etmektedir. Bu çerçevede Tanzimat dönemi (1839–1876) özel bir önem taşımaktadır. Arnavut tarihyazımı her ne kadar bu dönemi ele almış olsa da, Tanzimat reformlarına ilişkin çalışmaların bütüncül olmadığı ve çoğu durumda sınırlı kaldığı görülmektedir. Tanzimat süreci, merkezi otoriteyi güçlendirmeyi ve idari yapıyı yeniden düzenlemeyi amaçlayan siyasi, ekonomik ve askerî reformlar dizisiyle şekillenmiş; ancak söz konusu reformlar sıklıkla yerel özerkliğin daralmasına ve Arnavut nüfus üzerindeki mali yükün artmasına yol açmıştır. Bu bağlamda ortaya çıkan ve literatürde “Tanzimat Ayaklanmaları” olarak anılan isyanlar, toplumsal ve ekonomik hoşnutsuzluğun yanı sıra gelişmekte olan ulusal bilinci ve yerel çıkarların korunmasına yönelik talepleri yansıtmaktadır. Tarihyazımı açısından dikkat çeken bir diğer unsur Bektaşi Tarikatı’dır. Tarikat, söz konusu dönemde kültürel ve manevi bir direnç odağına dönüşerek toplumsal mobilizasyonu etkilemiş ve Osmanlı merkeziyetçi politikaları karşısında kimliğin korunmasına katkı sağlamıştır. Bu çalışma, Arnavut tarihyazımında Tanzimat’ın ele alınışını inceleyerek kullanılan metodolojik yaklaşımları, tarihsel yorumları ve Arnavut araştırmacıların reformların toplumsal yaşama etkisinin anlaşılmasına yönelik katkılarını ortaya koymaktadır. Ayrıca Bektaşi Tarikatı’nın kültürel ve manevi bir direnç alanı olarak oynadığı rol değerlendirilmektedir. Bu doğrultuda, makale Tanzimat’a yönelik toplumsal tepkilerin ve ayaklanmaların ulusal kimliğin oluşumu ile XIX. yüzyıl boyunca siyasi ve kültürel süreçlerin gelişimine olan etkilerini analiz etmektedir.
İndirmeler
Referanslar
Bajraktari, J. (1998). Gjakova me rrethinë (1878–1912). Instituti i Historisë. pp. 23-26.
Biagini, A. (2000). Historia e Shqipërisë nga zanafilla deri në ditët tona. Shtëpia e Librit dhe e Komunikimit. pp. 342-353.
Bozbora, N. (2002). Shqipëria dhe nacionalizmi shqiptar në Perandorinë Osmane. Shtëpia e Librit dhe e Komunikimit. pp. 113-114, 119-140, 222.
Buda, A. (2002). Historia e Shqipërisë në shekullin XIX. Akademia e Shkencave. pp. 12-15.
Çeku, E., & Panchev, A. (2025). The clash between Albanian nationalism and the Ottoman Empire over the Albanian language, from Tanzimat to 1912. Central Journal of Social Sciences, 27(5), 714–734.
Dobruna, A. (2017). Tarikati islam helveti te shqiptarët. Instituti i Historisë “Ali Hadri”. p. 47.
Dobruna, A. (2020). Ahmet Koronica në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit. Instituti i Historisë “Ali Hadri”, pp. 28-41.
Doja, A. (2008). Bektashizmi në Shqipëri: Histori politike e një lëvizjeje fetare. AIIS. pp. 66-70.
Egro, D. (2007). Historia dhe ideologjia: Një qasje kritike studimeve osmane në historiografinë moderne shqiptare (nga gjysma e dytë e shek. XIX deri më sot). Maluka. pp. 9-16.
Egro, D. (2022). Historia e shqiptarëve gjatë shek. XX (vëll. I). Botimet Albanologjike, pp. 17-90.
Gashi, I. (2021). Reformat në Perandorinë Osmane dhe shqiptarët (1792–1876). Alsar.
İnalcık, H. (1992). Tanzimat ve Bulgar meselesi. Eren.
İnalcık, H., & Rend, G. (2018). Qytetrimi Osman. Alsar.
İnalcık, H., & Seyitdanlıoğlu, M. (2012). Tanzimat: Değişim sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. p. ix.
Izeti, M. (2001). Tarikati Bektashi. Çabej.
Izeti, M. (2004). Kllapa e Tesavvufit. BFI-FSHI. pp. 184-185.
Kokollari, M. (1974). Besëlidhja shqiptare dhe kryengritja e madhe e viteve 1847. Studime Historike, 2. pp. 136–137.
Lito, K. Z. (2002). Shqipëria dhe Tanzimati. Toena. pp. 25-32.
Nushi, P. (1978) Lidhja e Prizrenit dhe horizontet e saj drejt anticipimit të qëllimeve dhe kahjeve themelore të çlirimit social e nacional të shqiptarëve. Dituria, Revistë Shkencore e Studentëve të Kosovës, Nr. 1-2. p. 7.
Osmani, M. (2022). Sanxhaku i Nishit gjatë periudhës osmane (shek. XIX). Instituti i Historisë “Ali Hadri”. pp. 54-55, 179-185.
Pinson, M. (1975). Ottoman Bulgaria in the first Tanzimat period: The revolts in Nish (1841) and Vidin (1850). Middle Eastern Studies, 11(2), pp. 123–145.
Pirraku, M. (2012). Copëtimet e Shqipërisë nga fillimi i shekullit XVIII deri në fillim të shekullit XX. Albanologji, 2/2011. pp. 45–67.
Pllana, E. (1978). Kosova dhe reformat në Turqi, 1839–1912. Rilindja.
Pollo, S. (1968). Mbi disa aspekte ideologjike e politike të Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Studime Historike, 1(XXII)(V). pp. 6, 32–35, 68, 98.
Pollo, S. (1975). Tipare të bektashizmit të shqiptarëve gjatë rilindjes. Feja, kultura dhe tradita islame ndër shqiptar (Simpozium ndër shqiptar), Prishtinë. pp. 217-225.
Prifti, K. (2014). Popullsia e Kosovës (1831–1912). Kristalina-KH. pp. 88–92.
Shabani, F. (2007). Fillet e Rilindjes Kombëtare në vitet ’40 të shekullit XIX. Revista Univers, 9. p. 222.
Shabani, F. (2014/2015a). Reformat e Tanzimatit dhe roli i strukturave fetare shqiptare. Revista Albanologji, 5. p, 364.
Shkodra, Z. (1959). Shqipnia në kohën e Tanzimatit. Ministria e Arsimit dhe e Kulturës. pp. 20-35.
Thëngjilli, P. & Buda, A. (2002). Historia e Popullit Shqiptar II: Rilindja Kombëtare, vitet 30 të shek.XIX–1912. Toena. pp.76-120.
Zavalani, T. (1998). Histori e Shqipnis. Phoenix. p.171.
İndir
Yayınlanmış
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Skender Zhitia
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Bu dergide yayınlanan makalelerin telif hakkı yazarına aittir. Yazarlar böylelikle makaleyi çoğaltma, temsil, basım, yayın, dağıtım ve internet yoluyla iletim de dahil olmak üzere her türlü umuma iletim haklarını kullanma hakkı kendisindedir. Makalenin herhangi bir bölümünün başka bir yayında kullanılmasına Edeb Erkan (EE) dergisinin yayıncı kuruluş olarak belirtilmesi ve dergiye atıfta bulunulması şartıyla izin verilir. Atıf yapılırken dergi adı, makale adı, yazar(lar)ın adı soyadı, sayı no ve yayın yılı verilmelidir.
Dergide yayınlanan yazılardaki görüşlerin sorumluluğu yazarlarına aittir.
Bu dergide yayınlanan makaleler Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır. Bu lisans, açık erişimli bir makalenin ticari olmayan bir şekilde tekrar kullanılmasına, yazar doğru atfedildiği sürece izin verir.
Nasıl Atıf Yapılır
