Prizren İttifakı’nın çift karakteri: Osmanlı sadakati ile millî uyanış arasında Arnavut millî hareketi (1878-1881)
DOI:
https://doi.org/10.59402/EE008202505Anahtar Kelimeler:
Prizren İttifakı, Arnavut milliyetçiliği, Osmanlı Devleti, Bektaşilik.Öz
Bu makale, 1878-1881 yılları arasında faaliyet gösteren Prizren İttifakı’nı, Arnavut millî hareketinin “çift karakterli” yapısı bağlamında yeniden ele almayı amaçlamaktadır. Çalışma, Arnavut milliyetçiliğinin erken dönem evresini temsil eden bu İttifakın, başlangıçta Osmanlı toprak bütünlüğünü savunan İslamî bir karaktere sahipken zamanla yerel özerklik talepleri ve millî bilincin oluşumuna katkıda bulunan bir harekete dönüştüğünü öne sürmektedir. Böylece Prizren İttifakı hem Osmanlı’ya bağlılık hem de millî uyanış arasında salınan çift yönlü bir karakter sergilemiştir. Analiz, Skender Rizaj (Skender Rizay) (1978) ve Iljaz Rexha (İlyaz Reca) (1978) tarafından yayımlanan Osmanlı arşiv belgelerine, dönemin İngiliz diplomatik yazışmalarına, dönemin Arnavut aydınlarının kaleme aldığı hatırat eserleri ve ikincil literatüre dayanmaktadır. Bu çerçevede İttifakın hem merkeziyetçi Osmanlı yönetimiyle hem de Büyük Güçlerin müdahaleleriyle yaşadığı gerilimleri ayrıntılı şekilde ortaya koymaktadır. Bunun yanı sıra makale, Prizren İttifakı’nın milliyetçi bir karaktere sahip dönüşme sürecinde Bektaşi tarikatının oynadığı rolü vurgulamakta ve Osmanlı sonrası tarih yazımında İttifakı’nın nasıl ideolojik olarak yorumlandığını tartışmaktadır. Prizren İttifakı ve daha sonra gelişen olayların bir bütün halinde değerlendirilmesi, İttifak etrafında bir araya gelen çevrenin dönemsel faaliyetlerini sağlıklı değerlendirme imkânı verecektir. Aksi hâlde, İttifak’ın faaliyetlerinin ve üyelerinin dönem veya parçalar hâlinde ele alınması farklı sonuçlar doğurmakta ve tartışmalara yol açmaktadır. Sonuç olarak, Prizren İttifakı, Arnavut siyasi bilincinin oluşumunda hem İslamî sadakatin hem de millî taleplerin iç içe geçtiği bir geçiş dönemi örneği olarak değerlendirilmektedir.
İndirmeler
Referanslar
Afmataj, L. (2025). Bağımsız Arnavutluk’ta Bektaşi Kongreleri. Edeb Erkan, (7), 97-109. https://doi.org/10.59402/EE007202506
Aruçi, M. (1996). Abdül Fraşiri. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 13, s. 194-195.
Bart, P. (2006b). Myslimanët Shqiptarë në Lëvizjen për Pavarësi Kombëtare (1878-1912) [Arnavutluk Müslümanları Millî Bağımsızlık Hareketleri Esnasında]. Dituria.
Bartl, P. (1998a). Arnavutluk Müslümanları Millî Bağımsızlık Hareketleri Esnasında (1878-1912). Bedir.
Belegu, Xh. (2008). Lidhja e Prizrenit dhe Veprimtaria e saj 1878-1881 [Prizren Birliği ve Faaliyetleri]. Vatra.
Bilmez, B. (2017). Arnavutluk Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı/Türk İmgesi. Osmanlı Araştırmaları, XLIX, 343-382.
BOA. Y.PRK. MYD. 2/1. 3-4.
Bozbora, N. (1997). Osmanlı Yönetiminde Arnavutluk ve Arnavut Ulusçuluğunun Gelişimi. Boyut Yayın Grubu.
Clayer, N. (1994). Bektaşilik ve Arnavut Ulusçuluğu. Toplumsal Tarih, C.1, No.2, 58-61.
Clayer, N. (2013). Arnavut Milliyetçiliğin Kökenleri: Avrupa’da Çoğunluğu Müslüman Bir Ulusun Doğuşu. İstanbul Bilgi Üniversitesi.
Çelik, B. (2004). İttihatçılar ve Arnavutlar: II Meşrutiyet Döneminde Arnavut Ulusçuluğu ve Arnavutluk Sorunu. Büke Kitapları.
Della Rocca, R. (1994). Kombësia dhe Feja në Shqipëri (1920-1944) [Arnavutluk’ta Milliyet ve Din]. Elena Gjika.
Egro, D. (2002a). Arnavutluk’ta Osmanlı Çalışmaları. XIX. Türk Tarih Kongresi (4-8 Ekim 1999), 347-399.
Egro, D. (2007b). Historiografia dhe Ideologjia, Një qasje kritike studimeve osmane në historiografinë modrene shqiptare (nga gjysma e dytë e shek. XIX deri më sot) [Tarihyazımı ve İdeoloji: Modern Arnavut Tarihyazımında Osmanlı Çalışmalarına Eleştirel Bir Yaklaşım (19. yüzyılın ikinci yarısından günümüze kadar)]. MALUKA.
Egro, D. (2011c). Disa të Dhëna të Reja mbi Fillimet e Nacionalizmit Shqiptar [Arnavut Milliyetçiliğinin Başlangıcı Üzerine Yeni Bilgiler]. Studime Historike, C.LXVIII (LI), No:3-4, 5-17.
Elsie, R. (2001). Historia e Letërsisë Shqiptare [Arnavut Edebiyat Tarihi]. Dukagjini.
Frashëri, K. (1997). Lidhja Shqiptare e Prizrenit 1878-1881 [Arnavut Prizren Birliği]. Toena.
Frashëri, K. Tre Vëllezër Pishtarë: Abdyl Frashëri, Naim Frashëri, Sami Frashëri [Üç Meşale Kardeş: Abdyl Frashëri, Naim Frashëri, Sami Frashëri]. “8 Nëntori”.
Frashëri, M. (2020). Lidhja e Prizrenit dhe Efektet Dipllomatike [Prizren İttifakı ve Diplomatik Etkileri]. Botime Reklama.
Gencer, İ. A. (1991). Ayastefanos Antlaşması. İslâm Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı. C.4, 225.
Gökalp, Z. (2013). Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. Anonim Yayıncılık.
Hroch, M. (2011). Avrupa’da Millî Uyanış: Toplumsal Koşulların ve Toplulukların Karşılaştırmalı Analizi. İletişim Yayınları.
İnalcık, H. (2017). Fransız Annales Ekolü ve Türk Tarihçiliği. Osmanlı ve Modern Türkiye. Timaş Yayınları.
Izeti, M. (2009). Bektaşiliğin Arnavut Kültür Tarihindeki Yeri. Hacı Bektaş Velî’nin Tarihsel Kimliği, Düşünce Sistemi ve Etkileri, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi, III. Uluslararası Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Sempozyumu, s. 117-127.
Jelavich, B. (2006). Balkan Tarihi 1: 18. ve 19. Yüzyıllar. Küre Yayınları.
Kaleshi, H. (1979). Türklerin Balkanlar’a Girişi ve İslamlaştırma: Arnavud Halkının Etnik ve Millî Varlığının Korunmasının Sebepleri. Tarih Enstitüsü Dergisi, No:10-11, 177-194.
Krasniqi, M. (2013). Shoqëria Biblike Britanike Për të Huajt dhe Bektashizmi (1814-1897) [Yabancılar ve Bektaşilik için İngiliz İncil Derneği]. Instituti Albanologjik.
Leka, (1938). Lidhja e Prizrendit [Prizren Birliği]. X. no. 10-12, 496-497.
Leka, (1938). Lidhja e Prizrendit [Prizren Birliği]. X. no. 10-12, 544-545.
Malcolm. N. (1998). Kosovo: A Short History. New York University Press.
Olgun, S. (2016). Arnavut Milliyetçiliğinin Gelişiminde Mektepler. Gece Kitaplığı.
Ortaylı, İ. (1985). Balkanlarda Milliyetçilik. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 4, 1026-1031.
Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kosova Vilayeti. (2007). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
Parladır, S. H. (2015). Arnavut Millî Kimliğinin Tarihsel ve Sosyolojik İmkân ve Kısıtlarına Dair, Ege ve Balkan Araştırmaları Dergisi, C.I, No:2, 101-134.
Rexha, I. (1978). Lidhja e Prizrenit në Dokumentet Osmane 1878–1881 [Osmanlı Belgelerde Prizren İttifakı]. Arkivi i Kosovës.
Rizaj, S. (1978a). Lidhja Shqiptare e Prizrenit në Dokumentet Osmane 1878–1881 [Osmanlı Belgelerde Prizren İttifakı]. Akademia e Shkencave e EPS të Shqipërisë. Instituti i Historisë.
Rizaj, S. (1978b). Lidhja Shqiptare e Prizrenit në Dokumentet Angleze [İngiliz Belgelerde Prizren İttifakı]. Arkivi i Kosovës.
Schmitt, O. (2019). Lidhja e Prizrenit, Interpretimet e Konstatuara Austro-Hungareze [Prizren İttifakı: Avusturya-Macaristan Yorumları ve Gözlemleri]. Akademia e Shkendave dhe Arteve të Kosovës.
Skendi, S. (2000). Zgjimi Kombëtar Shqiptar 1878-1912 [Arnavut Millî Uyanışı]. Phoenix.
Skendo, L. (1938). Për Lidhjen e Prizenit [Prizren Birliği Üzerine]. Leka, X. no. 10-12, 488-492.
Vickers, M. (2008). Shqiptarët. Një Histori Moderne [Arnavutlar. Modern Tarih]. y.y.: Bota Shqiptare.
Vlora, E. (2003). Kujtime 1885-1925 [Hatırat]. IDK.
İndir
Yayınlanmış
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Merjeme Gashi
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Bu dergide yayınlanan makalelerin telif hakkı yazarına aittir. Yazarlar böylelikle makaleyi çoğaltma, temsil, basım, yayın, dağıtım ve internet yoluyla iletim de dahil olmak üzere her türlü umuma iletim haklarını kullanma hakkı kendisindedir. Makalenin herhangi bir bölümünün başka bir yayında kullanılmasına Edeb Erkan (EE) dergisinin yayıncı kuruluş olarak belirtilmesi ve dergiye atıfta bulunulması şartıyla izin verilir. Atıf yapılırken dergi adı, makale adı, yazar(lar)ın adı soyadı, sayı no ve yayın yılı verilmelidir.
Dergide yayınlanan yazılardaki görüşlerin sorumluluğu yazarlarına aittir.
Bu dergide yayınlanan makaleler Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır. Bu lisans, açık erişimli bir makalenin ticari olmayan bir şekilde tekrar kullanılmasına, yazar doğru atfedildiği sürece izin verir.
Nasıl Atıf Yapılır
