Makale Yan Taraf
DOI:
10.59402/EE007202507Özet
Bu araştırma, Dede Garkın Ocağından Mamo Dede’nin (Mehmet Kocakça) hayatını ve faaliyetlerini konu almaktadır. Mamo Dede, Gaziantep Rumkale çevresindeki Dede Garkın Ocağına bağlı Çepnilerin Dedeliğini yapmıştır. Mamo Dede, son yüzyılda meydana gelen sınırların yeniden belirlenmesi, göç, kentleşme, eğitim, tarım arazilerinin işlenmesindeki teknolojinin gelişmesi ve gelir düzeyinin yükselmesi vb. gelişmelerin olduğu dönemde Dedelik yapmıştır. Rumkale bölgesinde yaşayan Çepni toplulukları, Dede Garkın mürşit ocağı talip topluluğu ailelerden oluşmaktadır. 20. yüzyılın sonunda yöredeki köylerde Dedelik göreviyle birlikte her türlü dini ve sosyokültürel organizasyonlara önderlik ederek ömrünü bu yolda tamamlayan Mamo Dede; karizmatik kişiliği ve bu yola adanmışlığı ile dikkat çeken bir şahsiyet olmuştur. Mamo Dede’nin yaşadığı dönem ve sonrasındaki inanç-müzik uygulamalarına odaklanılan bu çalışmada, Onun Dede Garkın Ocağı süreğine ve Çepni talip toplumuna katkıları ele alınmaktadır. Nitel araştırma yöntemlerinin kullanıldığı araştırma çalışması için Mamo Dede’nin Yavuzeli ilçesi ve Rumkale arasında yaşadığı Çepni yerleşkeleri ve Düztepe Mahallesine gidilerek incelemeler yapılmış, âyin ve zikirlere katılınmış, sözlü tarih araştırması için kaynak kişilerle görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Mamo Dede dönemi ve sonrasında toplumun yaşadığı süreç, müziğin eşlik ettiği sosyal ve kültürel uygulamalar bağlamında mukayese edilerek aralarındaki benzerlik, değişim ve dönüşümler ortaya konulmuştur.
Kaynaklar
Akman, E. (2021). “Gaziantep Abdallık Geleneğinde Müzik Pratikleri”. Yedi İklim Çar Köşede Hacı Bektaş Veli. Editörler Ahmet Taşğın vd., Sota Yayınları, ss. 473-500.
Akman, E. (2022). “Rumkale Çepnilerinde Cem”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı 101, ss. 311-350.
Aksüt, H. (2004). “Anadolu Aleviliğinin Oluşum Yerlerinden Biri Olarak Diyarbakır Yöresi”. 1. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlı’ya Diyarbakır Sempozyumu Bildirileri Kitabı. Diyarbakır Valiliği Yayınları, ss. 751-762.
Aksüt, H. (2020). Aleviler. Türkiye-İran-Irak-Suriye-Bulgaristan: Dede Ocaklarının, Toplulukların ve Yerleşim Yerlerinin Tarihi. Yurt Kitap Yayınları.
Aksüt, H. (2023). Mardin’den Karahöyük’e Hacı Bektaş. Yurt Kitap-Yayın.
Creswel, J. W. (1997). Qualilitative Inguiry and Research Desing: Choosing Among Five Traditions. Sage, Thousend Oaks.
Dedekargınoğlu, H. (2016). “Çorum ve Çevresinde Dede Garkın Mürşit Ocağı ve Talip Toplulukları”. Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu. Hitit Üniversitesi Yayınları, ss. 31-45.
Dedekargınoğlu, H. (2018). “Mürşid Dede Garkın Kimdir?”. 1240 Babaî Hareketi ve Dede Garkın. 2. Baskı, Editörler A. Taşğın, M. Salih Erpolat & S. Gülten. Önsöz Yayıncılık, ss. 129-143.
Erünsel, İ. E., & Ocak, A. Y. (2014). Menâkıbu’l-Kudsiyye fî Menâsıbi’l-Ünsiyye: Baba İlyas-ı Horasânî ve Sülâlesinin Menkabevî Tarihi. Türk Tarih Kurumu.
Karakaya-Stump, A. (2015). Vefailik, Bektaşilik, Kızılbaşlık: Alevi Kaynaklarını, Tarihini ve Tarihyazımını Yeniden Düşünmek. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Kışlal, R. & Yeşilyurt, A. (1999). Dede Kargın Şiirleri. Can Yayınları.
Korkmaz, İ. (2021). “Gaziantep Çepnilerinin Ziyaret Mekânları: Hacı Koreş ve Seydi Koreş Ziyaret Ritüeli ve Uygulamaları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Sayı 98, ss. 197-215.
Kum, N. (1945). Gaziantep İlinde Tetkikler ve Görüşler. Başpınar Dergisi.
McElwin, T. (1993). “Ritual Change in a Turkish Alevi Village, The Problem Ritual”. The Donner İnstitute for Research in Religious and Cultural History. Editor Tore Ahlback, pp. 131-168.
Ocak, A. Y. (1996). “Hacı Bektaş Veli Vilâyetnâmesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cild 14, ss. 471-472.
Ocak, A. Y. (2021). Ortaçağ Anadolusu’nda İki Büyük Yerleşimci/Kolonizatör Derviş Dede Garkın ve Emirci Sultan: Vefâiyye ve Yeseviyye Gerçeği. Dergâh Yayınları.
Öztelli, C. (1959). “Hacı Bektaş-ı Veli Vilayetnâmesi”. Türk Dili Dergisi, Sayı 92, ss. 475-479.
Patton, M. Q. (1987). How to Use Qualitative Methods in Evalution. Sage.
Sümer, F. (2001). “Karkın”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cild 24, ss. 488-489.
Şahin, H. (2014). “Selçuklu ve Erken Osmanlı Döneminde Vefâiyye Tarikatı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Dergisi, Sayı 70, ss. 39-54.
Taşğın, A. (2007). “Güneydoğu Anadolu Alevileri”. 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı, Gazi Üniversitesi, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları, ss. 1201-1210.
Taşğın, A. (2013). Dile Gelen Alevilik, Bildiriler. Çizgi Kitabevi Yayınları.
Yalçın, A. & Yılmaz, H. (2017). Anadolu’da Bir Oymağın Kültürel Kodları: Koreşanlılar. Gece Kitaplığı Yayınları.
Yıldırım, A. & Şimşek, E. (2016). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. 10. Baskı, Seçkin Yayınevi.