Makale Yan Taraf
DOI:
10.59402/EE007202502Özet
Bu makale, Nizâmî Gencevî’nin “İskendernâme” mesnevisinde yer alan Hz. Hızır’ı sinerjetik bir yaklaşımla incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışmanın amacı, Hızır’ın mitolojik statüsünün ve işlevlerinin edebî metin bağlamındaki yerini belirlemek, mitolojik imgelerin metin içindeki dağılımını ve karmaşık sistemdeki rollerini analiz etmektir. Çalışmada, sinerjinin doğrusal olmayan açıklık ve bağlılık ilkeleri temel alınarak edebî metin incelenmiştir. Yöntem olarak disiplinler arası bir yaklaşım benimsenmiş; mitolojik unsurların edebî metinlerdeki işlevlerini anlamak için edebiyat bilimi, mitoloji ve sinerjetik teorilerin kesişiminden yararlanılmıştır. Hızır’ın ölümsüzlük suyu ile ilişkisi, yol göstericilik fonksiyonu ve mitolojik statüsü, “İskendernâme”nin çeşitli bölümleri üzerinden analiz edilmiştir. Bulgular, Hızır’ın “İskendernâme”de geçici bir unsur olmayıp, metnin felsefi ve estetik yapısının ayrılmaz bir parçası olduğunu göstermektedir. Hızır’ın bilgelik, rehberlik ve yenilenme gibi mitolojik özelliklerinin, metindeki diğer mitolojik unsurlarla etkileşim içinde olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, Hızır’ın doğası gereği doğrusal olmayan bir yapıya sahip olduğu, metnin disiplinler arası analizle daha kapsamlı bir şekilde anlaşılmasını sağladığı belirlenmiştir. Sonuç olarak, bu çalışma, mitolojik unsurların edebî metinlerde disiplinler arası yöntemlerle incelenmesinin, metnin hem estetik hem de kültürel derinliklerini anlamaya önemli katkılar sunduğunu ortaya koymaktadır.
Kaynaklar
Akimova, M. V., Pil’shchikov, I. A., Shapir, M. I. (2006). Metodologiya Tochnoqo Literaturovedeniya, s. Izbrannyye Trudy Po Teory Literatury. Yazyki Slavyanskhikh Kul’tur.
Aytmatov, Ch.,&Ikeda, D. (1994). Oda Vechnogo Dukha. Progress, Litera.
Averyanov, Y. A. (2017). Kult Khızra-İlyasa sredi turetskih sufiya. İV RAN.
Bəydili, C. (2003). Türk Mifoloji Sözlüyü. Elm.
Bəydili, C. (2007). Türk Mifoloji Obrazlar Sistemi: Struktur və Funksiya. Mütərcim.
Grigoryeva, T. N. (2002). Sinergeticheskaya Model Yaponskoy Kultury. Synergeticheskaya Paradigma. Nelineynoe Myshlenie V Nauke I Iskusstve. M., Progress-Traditsiya. http://spkurdyumov.ru/art/sinergeticheskaya-model-yaponskoy-kultury/
Grigoryeva, T. P. (2008). Yaponiya Put’ Serdtsa. Kulturnyy Tsentr “Novyy Akropol”. https://www.litres. ru/tatyana-grigoreva/yaponiya-put-serdca/chitat-onlayn/
Haken, G. (2003). Secrets of Nature. Synergetics, s. The Science of Interaction. Izhevsk.
Knyazeva, E. N., Kurdyumov, S. P. (1997). Antropnyy Printsip V Sinerjetike. Voprosy filosofii, 3, 70.
Kurdyumov, S. P., Knyazeva, E. N. (2005). Sinergeticheskaya Paradigna. Osnovnye Ponyatiya V Kontekste Istorii Kul’tury. Tvorcheskoe Nasledie Semi Rerikh V Dialoge Kultur, s. Filosofskie Aspekty Osmysleniya. Sb. Nauch. Trudov. Tekhnoprint, ss. 518-573.
Kurdyumov, S. P., Knyazeva, E. N. (2000). Zhizn’ nezhivogo s tochkī zreniya sinerjetiki. Sinerjetika. Trudy seminara. M., s. MGU.
Kurnaz, C. (1997). “Hızır”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 17, ss. 411-412.
Lotman, Y. (1967). Literaturovedenie dolzhno byt’ naukoy. Voprosy literatury, (1), 90.
Mamonova, N., Olizko, N., Samkova, M., Olizko, N. (2020). Semiotic and synergetic methods of text analysis. European Proceedings of Social and Behavioural Sciences EpSBS, 10th International Conference “Word, Utterance, Text, s. Cognitive, Pragmatic and Cultural Aspects”, pp. 1056-1063. https://doi.org/10.15405/epsbs. 2020.08.123
Məmmədov, X. (2007). Qurdum ki, izim qala....
Məmmədov, X. C., Əmiraslanov, İ. R., Nəcəfov, H. N., Mürsəlov, A. A. (1981). Naxışların yaddaşı. Azerbaijan State Publishing House.
Məmməd, T. (1999). XX Əsr Azərbaycan Dramaturgiyasının Poetikası. Elm.
Musalı, V. (2021). O Miniatyurakh Odnoy Berlinskoy Rukopisi «Khamse» Nizami Gyandzhevi. Nauka İ Khudozhestvennoe Obrazovanie v Sovremennom Obshchestve, s. Aktual’nye Voprosy İ İnnovatsionnye İssledovaniya. Mezhdunarodnaya Nauchnaya Onlayn Konferentsiya ss. 25–30.
Nizâmî Gəncəvi. (2004). İskəndərnamə. Şərəfnamə. Lider.
Nizami Gencevi. Hamse. Berlin Devlet Kütüphanesi, Ms. or. quart. 1665, v. 289 a.
Ocak, A. Y. (2012). İslam-Türk inanclarında Hızır Kültü. Kabalcı Yayınları.
Olizko, N., Mamonova, N., Samkova, M., Olizko, N. (2020). Semiotic And Synergetic Methods Of Text Analysis. WUT 2020. 10th International Conference “Word, Utterance, Text, s. Cognitive, Pragmatic and Cultural Aspects”. European Proceedings of Social and Behavioural Sciences EpSBS, 1056-1063. https://doi.org/10.15405/epsbs. 2020.08.123
Qəşəmoğlu, Ə. (2008). Sosial Idarəetmənin Fəlsəfi, Sosioloji Problemləri. Ahəngyol elminə giriş. Səda nəşriyyatı.
Sapronov, M. V. (2002). Sinergeticheskiy Podkhod V İstoricheskikh İssledovaniyakh, s. Novye Vozmozhnosti İ Trudnosti Primeneniya. Obshchestvennye Nauki İ Sovremennost’, 4, 159-160.
Shapir, M. I. (2006). Metodologiya Tochnoqo Literaturovedeniya, s. Izbrannyye Trudy Po Teory Literatury. Yazyki Slavyanskhikh Kul’tur.
Sobchuk, O. (2015). Nomoteticheskoe Literaturovedenie, s. Punktirnyy Nabrosok. Novoe Literaturnoe Obozrenie 132 (2), 102-114.
Yarkho, B. I. (2006). Metodologia Tochnoqo Literaturovedeniya, s. Izbrannyye Trudy Po Teory Literatury (M. V. Akimova, I. A. Pil’shchikov, & M. I. Shapir, Eds. ). Yazyki slavyanskhikh kultur.