Bakü ve civarında Ali sofrası geleneği: Halk dindarlığı, folklor ve meddahlık

Vusala Musalı

doi:10.59402/EE008202501

Yazarlar

Vusala Musalı Kastamonu Üniversitesi https://orcid.org/0000-0002-1104-272X

DOI:

https://doi.org/10.59402/EE008202501

Anahtar Kelimeler:

Ali Sofrası, Ehlibeyit, İhsan, Adak, Meddah.

Öz

Bu çalışma, yalnızca Bakü ve çevresindeki kasabalara özgü Hz. Ali Sofrası geleneğini dinî-folklorik bir pratik olarak incelemektedir. Araştırmanın önemi, bu geleneğin bugüne kadar hiçbir akademik çalışmada sistemli biçimde ele alınmamış olmasından kaynaklanmaktadır. Hz. Ali Sofrası, Ehlibeyit ve Hz. Ali sevgisinin halk belleğindeki en güçlü tezahürlerinden biridir. Yaklaşık yetmiş yıl süren Sovyet baskısı bile bu geleneği unutturamamıştır. Araştırmanın amacı, söz konusu meclislerin tarihsel kökenlerini, yapısını, sembolik anlamlarını, toplumsal işlevlerini ve çağdaş dönüşümünü ortaya koymaktır. İncelemede saha gözlemi, katılımcı gözlem, mülakat ve metin-video çözümlemesi yöntemleri kullanılmış; kaynak kişilerle birebir görüşmeler yapılmış ve araştırmacılar doğrudan meclislere katılmıştır. Ali Sofraları genellikle erkek meclisleri olarak düzenlenir; din adamı rehberliğinde derviş ve meddahların eşliğinde Kur’an ayetleri, hadisler, kasideler ve ravzalar okunur. Kesilen kurbanın etinden pilav yapılır, meclise gelenlere dağıtılır. Bu uygulama hem nezir (adak) hem de ihsan niteliği taşır; bireysel niyetin yerine getirilmesiyle birlikte toplumsal paylaşımın da ifadesidir. Ali meddahlarının kendilerine özgü repertuarı, Ehlibeyit sevgisini yücelten Nesimî, Hatayî, Fuzulî, Gumrî ve Racî gibi şairlerin kasideleriyle şekillenmiştir. Bulgular, Ali Sofrası’nın Bakü-Abşeron bölgesine özgü, Ehlibeyit merkezli halk dindarlığının yaşayan ve dönüştürücü bir unsuru olduğunu ortaya koymaktadır.

İndirmeler

İndirme verisi henüz mevcut değil.

Referanslar

Abbası, K., Ə. Fərəhməndi, Ə. Bərazəndə, M. Ə. Müqəddəm. (2013). Təbriz folklor örnəkləri. Nurlan. AMEA Folklor İnstitutu. Cilt: Kitap 1.

Abbaslı, İ. (2000). Azərbaycan folkloru antologiyası 5. Bakı: Səda. Folklor Elmi-Mədəni Mərkəzi.

Aşıq Şəmşir. (1996). Öyüdlər. Ozan.

Baxşəliyev, F. S. (2010). Milli yaddaş sistemində ürfan və təsəvvüf. Elm və təhsil.

Çağrıcı, M. (2000). İhsan. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 21, ss. 544–546.

Əlizadə, H. S. (1995). Azərbaycan dərvişləri və rövzəxanları. Boz Oğuz,

Əlizadə, H. S. (2002). Duayi-Heydəri və ya Həzrəti Əli (ə) zirvəsinə bir baxış. Tural-Ə NPM.

Əlizadə, H. S. (2006). Həzrət Əli (ə) və Azərbaycan. Ozan.

Əlizadə, H. S. (2008). Mən Əli(ə) şairiyəm. Qarabağ.

Əlizadə, H. S. (2011). Həzrət Əli (ə.) qədəmgahı zəvvarların gözü ilə. Ozan.

Həbibova, S. (2013). Əzim Əzimzadə, 1880–1943: rəngkarlıq, qrafika. Sərvət, Şərq-Qərb.

Göyüşov, N. C. (2001). Təsəvvüf anlamları və dərvişlik rəmzləri: yığcam ensiklopedik açıqlamalar. Tural-Ə.

Qurbanî. (1990). Qurbanî (Tərt., ön söz, qeyd və izahların müəl. Q. Kazımov). Bakı Universiteti.

Məmmədhüseyn, Ş. (2018). Nur çeşməsi: Şeirlər (S. Şairov, tərt., tərt., ön söz; A. Yaquboğlu, red.; V. Ucatay, rəssam). Elm və təhsil.

Musalı, N. (Haz.). (2013). Rus oryantalistlere göre Ehl-i Hakklar. Önsöz Yayıncılık.

Musalı, V. (2020). Azerbaycan âşık şiirinde Ehlibeyit sevgisi. Uluslararası Horasan’dan Anadolu’ya İrfan Geleneği: Elvan Çelebi Sempozyumu. Hitit Üniversitesi Yayınları, ss. 159-176.

Musalı, V. (2023). Nazar, Çile, Korku Giderme Ritüelleri ve Uygulamaları (Bakü ve Civarı Örneğinde). Kültürk (7), 37-74.

Nəbiyev, A. (tərt. ed.). (1986). Nəğmələr, inanclar, alqışlar. Yazıçı.

Özdemir, M. (2003). Meddah. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 28, s. 293.

Qurbani və Pəri dastanı. (2011). Azərbaycan folkloru külliyyatı. XXIX cild. Dastanlar. XIX kitab.

Rüstəmzadə, İ. F., Orucov, T. T., Abbasov, E. H. (2017). Padşah oyunu və onun arxaik kökləri (s. 102). İçində Qarabağ xalq oyunları və meydan tamaşaları. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondu.

Sarıkaya, M. S. (1998). Bektâşî-Alevîlerde bir dua: Nâdı Ali. Süleyman Demirel Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi (5), 17-31.

Smirnov, K. N. (1999). Materialı po istorii i etnografii Naxiçevanskoqo kraya (Sostavitel’, avtor predisloviya i otvetstvennıy redaktor A. Mirahmedov).

Şah İsmayıl Xətayi. (2005). Əsərləri. “Şərq-Qərb”.

Taşğın, A. (2016). İrfanın Anlam Kaybı ve Belirsizliği – Yesevîlikte Sofra Tutmak, Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Uluslararası Sempozyumu, Türk Ocağı Yayınları cilt I, ss. 81-98.

Ünlüsoy, K. (2015). Anadolu’da Hz. Ali Tasavvurları (XIII.–XVI. Yüzyıllar). Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Xəlilov, R., Ramazanova, A. (2014). Bakı folklor örnekleri. Cilt I. Elm ve Təhsil.

Elektronik Kaynaklar

URL 1. “Əli süfrəsi” nədir və hansı niyyətlə qurulur? https://islam.az/46024/eli-sufresi-nedir-ve-hansi-niyyetle-qurulur/

URL 2. Abbasov, İ. (3.09.2014). Ehsan nədir və necə verilməlidir? Publika.az https://publika.az/news/qirmizi/40376.html

URL 3. Bakı ağsaqqalları İmam Əli haqqında danışır | Bakının qədim adətləri, Əli süfrələri – 2023. https://www.youtube.com/watch?v=zC9sNu04nlc&t=2s

URL 4. Hövsan - Əli süfrəsi. https://www.youtube.com/watch?v=2NL2XNXiH6U

URL 5. Hövsan - Əli süfrəsi. https://www.youtube.com/watch?v=sqXNxSsgrko

URL 6. Hövsan - Əli süfrəsi. https://www.youtube.com/watch?v=tQdJzM71NnM

URL 7. Zirə kəndi, Əli (ə) süfrəsi. https://www.youtube.com/watch?v=kNkDXtKa9DI

URL 8. Zirə kəndi, Əli (ə) süfrəsi. https://www.youtube.com/watch?v=50LV71gMFZQ

URL 9. Zirə kəndi, Əli (ə) süfrəsi. https://www.youtube.com/watch?v=_H0br9dKRIk