Türkistan’da Kâdiriyye izleri: Muhammed Sıddık Rüşdî’nin Menâkıb-ı Hazret-i Gavsü’l-A’zam adlı risalesi

Makale Yan Taraf

Nasıl Atıf Yapılır
Gürer, B. (2024). Türkistan’da Kâdiriyye izleri: Muhammed Sıddık Rüşdî’nin Menâkıb-ı Hazret-i Gavsü’l-A’zam adlı risalesi. Edeb Erkan, (6), 1–18. https://doi.org/10.59402/EE006202401

Özet

Makale XVIII. yüzyılda Doğu Türkistan’da yaşamış Muhammed Sıddık Rüşdî’nin Çağatay dilinde kaleme aldığı Abdülkâdir Geylânî menâkıbnâmesini konu edinmektedir. Hayatı hakkında çok sınırlı bilgi bulunan Muhammed Sıddık Rüşdî, tahminen 1706 yılında Doğu Türkistan’da Yârkend’de doğmuş, hayatı siyâsî ve askerî zorlukların yoğun olduğu bir dönemde geçmiştir. Sıddık Rüşdî’nin bilinen iki eseri vardır. Bunlardan biri Tezkire-i Evliyâ-yı Türkî, diğeri ise Menâkıb-ı Hazret-i Gavsü’l- A’zam’dır. Temel metinleri anlayıp onlardan istifade edecek düzeyde Arapça ve Farsça bilen Sıddık Rüşdî, her iki eserini de Çağatay Türkçesi ile yazmıştır. Üstelik bu dili kullanmadaki amacı Çağatay dilini konuşan insanlara başta Abdülkâdir Geylânî olmak üzere tasavvuf ehlini sevdirmektir. Sıddık Rüşdî’nin Abdülkâdir Geylânî menâkıbnâmesi sadece bir menkıbe kitabı değil aynı zamanda Fergana Vadisi’nde Kâdiriyye’nin izlerinin takibini mümkün kılan bir vesika mahiyetindedir. Makalede, Kâdiriyye’nin söz konusu coğrafyadaki mevcudiyeti, makalenin konusunu teşkil eden menâkıbnâme bağlamında değerlendirilmiş, Abdülkâdir Geylânî hakkında ortaya çıkmış menâkıp kitapları hakkında genel bilgiler verilmiş ve böylece Sıddık Rüşdî’nin risâlesinin bu literatürdeki yerine dair tespitler yapılmıştır. Makalenin amacı, Menâkıb-ı Hazret-i Gavsü’l-A’zam’ın nüshaları, muhtevası, kaynakları, üslubu ve yöntemini tahlil etmek suretiyle eserin bilhassa Anadolu’da tanınmasına ve Doğu Türkistan’da Kâdiriyye’nin teşekkül tarihine ilişkin malumata katkı sağlamaktır.

Kaynaklar

Astanakulov, İ. (1993). Muhammed Sıddık Rüşdiy Avliyalar Sultanı: Turanlık Valiylar. Yeni Çağ Nesli.

Astanakulov, İ. (2007). Muhammed Sıddk Rüşdi ve Tezkiretü’l-Evliyâ-yı Türkî Adlı Eser. Taşkent İslam Üniversitesi.

Azamat, N. (2001). Kâdiriyye. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 24, ss. 480-482). TDV Yayınları.

Bashirovna, Т. N., Ibragimovna, Z. A., Irisbaevna, U. F., & Musayevna, Y. Z. (2022). Some Comments on Hagiographic Studies. European Journal of Molecular & Clinical Medicine, 7(2), 2919-2931.

Çakır, A. (2006). Mehmet Rif’at Efendi’nin ‘Nefharü’r-riyâzi’l-âliye’ adlı eseri ışığında Anadolu’da kadirîlik (Tez No: 208816) [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.

Çırak, M. R. (2022). Çağatayca Menâkıb-ı Gavsiyye Eserinin Transkripsionu ve Değerlendirilmesi. (Tez No: 778444) [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.

Demirağ, Y. (2014). 1755-1949 Yılları Arasında Doğu Türkistan. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 3, 229-245.

Geylâni, A. (2005). Abdülkâdir Geylânî Dîvânı (M. Utku, Çev.). Sır Yayınları.

Gürer, D. (2013). Abdülkadir Geylânî Risâleler. İnsan Yayınları.

Gürer, D. (2016). Abdülkadir Geylani. İnsan Yayınları.

İbn Münîr, R. (2016). Et-Tuhfetü’l-kâdiriyye der medâyihi Abdülkâdir Geylânî (S. İlhan, Ed.). TİKA Kabil Koordinatörlüğü Yayınları.

İlhan, S. (2017). Et-Tuhfetu’l-Kâdiriyye Adlı Eserin Yazma Nüshası ve Yayınlanması Üzerine. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(58), 239-244. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001469

Konyalı Muhyî. (2024). Behcetü’l-Esrâr’ın İlk Türkçe Manzum Tercümesi Abdülkâdir Geylânî’nin Menkıbeleri (M. Atay, Ed.). H Yayınları.

Kumru, C. (2017). Tezkire-i Hâcegân’a Göre Doğu Türkistan’da Hocalar Dönemi. Ulakbilge, 5(14), 1247-1267. https://doi.org/10.7816/ulakbilge-05-14-03

Mülûkşah ? (1898). Şerhu Kasîde-i Hamriyye.

Mülûkşah, S. K. (1898a). Gavsiyye Risâlesi.

Mülûkşah, S. K. (1898b). Türkçe Gavsiyye Risâlesi.

Ocak, A. Y. (1992). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler. Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Ostanaqulov, I. (2021). Muhammad Sıddıque Rushdie -The Great Representative of Uzbek Prose of the VXIII. Century. Academica An International Multidisciplinary Research Journal, 11(5), 95-106. https://doi.org/10.5958/2249-7137.2021.01356.2

Ostanaqulov, I., & Madrahimova, G. (2021). Therefore, a Comparative Study of “Nasayimu-l Muhabbat” of “Hizanatu-l Asfiyo” and “Tazkiratu-l Avliyoi Turkic” is Necessary and Relevant. International Journal on Integrated Education, 4(6), 160-162.

Öztürk, Z. (2007). Osmanlı Döneminde Kıraat Meclislerinde Okunan Halk Kitapları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5(9), 401-446.

Rüşdî, M. S. (1898). Menâkıb-ı Hazreti Gavsü’l-a’zam.

Şahin, H. (2004). Menâkıbnâme. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 19, ss. 112-114). TDV Yayınları.

Şattanûfî, N. (2002). Behcetü’l-esrâr ve ma’denü’l-envâr. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.

Tâdifî, M. b. Y. (1993). Cevherden Gerdanlıklar (Kalâidü’l-cevâhir) (N. Erdoğan, Çev.). Âlem Yayınları.

Taşağıl, A. (2012). Türkistan. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 41, ss. 556-560). TDV Yayınları.

Toplu, B. (2018). Muhammed Sıddık Rüşdi’nin Hayatı, Eserleri ve Dünya Görüşü. Turkish Studies, 13(12), 527-536. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.13050

Tosun, N. (2023). Türkistan Dervişlerinden Yadigâr. Erkam Yayınları.

Ulupınar, H. (2024). Ma’ruf-ı Kerhî ve İbnü’l-Cevzî’nin Ma’rûf-ı Kerhî Menâkıpnâmesi. Büyüyenay Yayınları.

Vâsıtî, E.-F. (1305). Tiryâkü’l-muhibbîn.

Yâfiî, A. b. E. (t.y.). Menkıbeler Hülâsatü’l-mefâhir fî menâkıbı’ş-şeyh Abdilkâdir (S. Kılınç, Çev.). Rehber Yayınları.

Zarcone, T. (2000). La Qâdiriyya En Asie Centrale et Au Turkestan Oriental. Journal of History of Sufism, 1(2), 295-338.

Makale Detayları